वांछित मन्त्र चुनें

आला॑क्ता॒ या रुरु॑शी॒र्ष्ण्यथो॒ यस्या॒ अयो॒ मुख॑म्। इ॒दं प॒र्जन्य॑रेतस॒ इष्वै॑ दे॒व्यै बृ॒हन्नमः॑ ॥१५॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

ālāktā yā ruruśīrṣṇy atho yasyā ayo mukham | idam parjanyaretasa iṣvai devyai bṛhan namaḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

आल॑ऽअक्ता। या। रुरु॑ऽशीर्ष्णी। अथो॒ इति॑। यस्याः॑। अयः॑। मुख॑म्। इ॒दम्। प॒र्जन्य॑ऽरेतसे। इष्वै॑। दे॒व्यै। बृ॒हत्। नमः॑ ॥१५॥

ऋग्वेद » मण्डल:6» सूक्त:75» मन्त्र:15 | अष्टक:5» अध्याय:1» वर्ग:21» मन्त्र:5 | मण्डल:6» अनुवाक:6» मन्त्र:15


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर रानी कैसी हो, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (या) जो (आलाक्ता) विष से युक्त (रुरुशीर्ष्णी) रुरु जाति के मृग के शिर के समान जिसका शिर और (अथो) इसके अनन्तर (यस्याः) जिसका (इदम्) (अयः) लोहेयुक्त (मुखम्) मुख है उस धारण करनेवाली (पर्जन्यरेतसे) मेघ के जल के समान वीर्यवती (देव्यै) दिव्य और (इष्वै) गमन करती हुई शूरवीर स्त्री के लिये (बृहत्) बहुत (नमः) अन्न हो ॥१५॥
भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो रानी धुनर्वेद जानती हुई शस्त्र-अस्त्र फेंकनेवाली है, उसका वीरों को निरन्तर सत्कार करना चाहिये ॥१५॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

आलाक्ता इषु

पदार्थान्वयभाषाः - [१] बाण के अग्रभाग को विष में बुझा लेते हैं सो (या) = जो बाण (आल अक्ता) = विष ने (स्रे) = सिक्त है। (रुरुशीष्र्णी) = मृगशृंग से जिसका अग्रभाग बना हुआ है । अथ (उ) = और निश्चय से (यस्याः) = जिसका (मुखम्) = मुख (अयः) = अयोमय, लोहे का बना हुआ है। [२] (पर्जन्यरेतसे) = पर्जन्य की कार्यभूत इस (देव्यै इष्वै) = युद्ध में विजय की कामनावाली [दिव् - विजिगीषा] इषु के लिये (इदम्) = यह (बृहत्) = बहुत (नमः) = आदर करते हैं। जिस शरकाण्ड [सरकण्डे] से इषु बना होता है, वह बादल की वृष्टि से उत्पन्न होता है सो उसे 'पर्जन्यरेतस्' कहा है। इस इषु का हम आदर करते हैं। इसी ने तो हमें युद्ध में विजयी बनाना है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ– बाण विषसिक्त होता है। मृगशृंग का इसका शिरस् है। अयोमय इसका मुख है। बादल से उत्पन्न शरकाण्ड का यह बना है। युद्ध में विजय प्राप्त करानेवाले इस इषु का हम आदर करते हैं। इसके द्वारा शत्रुओं का नतमस्तक करते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुना राज्ञी कीदृशी भवेदित्याह ॥

अन्वय:

याऽऽलाक्ता रुरुशीर्ष्ण्यथो यस्या इदमयो मुखमस्ति तद्धर्त्र्ये पर्जन्यरेतसे देव्या इष्वै शूरवीरायै स्त्रियै बृहन्नमोऽस्तु ॥१५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (आलाक्ता) आलेन विषेण दिग्धा युक्ता (या) (रुरुशीर्ष्णी) रुरोः शिर इव शिरो यस्याः सा (अथो) (यस्याः) (अयः) लोहयुक्तम् (मुखम्) (इदम्) (पर्जन्यरेतसे) पर्जन्यस्य रेत उदकमिव रेतो वीर्यं यस्यास्तस्यै। रेत इत्युदकनाम। (निघं०१२) (इष्वै) गन्त्र्यै (देव्यै) दिव्यायै (बृहत्) महत् (नमः) अन्नम् ॥१५॥
भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! या राज्ञी धनुर्वेदविच्छस्त्रास्त्रप्रक्षेप्त्री वर्त्तते तस्या वीरैः सत्कारः सततं कार्य्यः ॥१५॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Poison-tempered with head like a doe’s and a mouth of steel, generous and abundant like a rain cloud is the brave ruling queen of arrows. For the lady of divine velocity, unbounded praise and homage of a thousand salutations!
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

How should a queen be-is further told.

अन्वय:

We offer great salutations to the brave and divine lady, who has weapons associated with poison or medicines made from poison but converted into healing herbs, whose head is like the head of a (Ruru) particular deer and whose mouth is endowed with something containing iron-like, whose vital energy is fertile like the water of the cloud, who is active and going about to discharge her duties.

भावार्थभाषाः - O men! that queen must be respected by her- heroes, who is the knower of the art of archery and well versed in the application of arms and missiles.
टिप्पणी: By आलाक्ता or विषेणदिग्धायुक्ता may be meant, either having weapons whose point is anointed with poison, to kill the wicked enemies or the drugs made from some poisonous substances like Arsenic or Aconite etc. converted into healing medicines.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! जी राणी धनुर्वेद जाणकार असून शस्त्र, अस्त्र फेकणारी असते तिचा वीरांनी सदैव सत्कार करावा. ॥ १५ ॥