वांछित मन्त्र चुनें

अधि॒ यद॑स्मिन्वा॒जिनी॑व॒ शुभ॒: स्पर्ध॑न्ते॒ धिय॒: सूर्ये॒ न विश॑: । अ॒पो वृ॑णा॒नः प॑वते कवी॒यन्व्र॒जं न प॑शु॒वर्ध॑नाय॒ मन्म॑ ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

adhi yad asmin vājinīva śubhaḥ spardhante dhiyaḥ sūrye na viśaḥ | apo vṛṇānaḥ pavate kavīyan vrajaṁ na paśuvardhanāya manma ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

अधि॑ । यत् । अ॒स्मि॒न् । वा॒जिनि॑ऽइव । शुभः॑ । स्पर्ध॑न्ते । धियः॑ । सूर्ये॑ । न । विशः॑ । अ॒पः । वृ॒णा॒नः । प॒व॒ते॒ । क॒वि॒ऽयन् । व्र॒जम् । न । प॒शु॒ऽवर्ध॑नाय । मन्म॑ ॥ ९.९४.१

ऋग्वेद » मण्डल:9» सूक्त:94» मन्त्र:1 | अष्टक:7» अध्याय:4» वर्ग:4» मन्त्र:1 | मण्डल:9» अनुवाक:5» मन्त्र:1


0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

अब परमात्मा को सर्वैश्वर्य्य का धाम निरूपण करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (सूर्य्ये) सूर्य्य के विषय में (न) जैसे (विशः) रश्मियें प्रकाशित करती हैं, उसी प्रकार (धियः) मनुष्यों की बुद्धियें (स्पर्धन्ते) अपनी-२ उत्कट शक्ति से विषय करती हैं। (अस्मिन् अधि) जिस परमात्मा में (वाजिनीव) सर्वोपरि बलों के समान (शुभः) शुभ बल है, वह परमात्मा (अपो वृणानः) कर्म्मों का अध्यक्ष होता हुआ (पवते) सबको पवित्र करता है। (कवीयन्) कवियों की तरह आचरण करता हुआ (पशुवर्धनाय) सर्वद्रष्टृत्वपद के लिये (व्रजं, न) इन्द्रियों के अधिकरण मन के समान ‘व्रजन्ति इन्द्रियाणि यस्मिन् तद् व्रजम्’ (मन्म) जो अधिकरणरूप है, वही श्रेय का धाम है ॥१॥
भावार्थभाषाः - परमात्मा सर्वत्र परिपूर्ण है। जो लोग उसके साक्षात् करने के लिये अपनी चित्तवृत्तियों का निरोध करते हैं, परमात्मा उनके ज्ञान का विषय अवश्यमेव होता है ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

'बुद्धि व ज्ञान' का वर्धन

पदार्थान्वयभाषाः - (यद्) = जब (अस्मिन्) = इस सोम में (धियः) = बुद्धियाँ (अधि स्पर्धन्ते) = स्पर्धावाली होती हैं, 'मैं पहले और मैं पहले' इस प्रकार अहमहनिकया एक दूसरे से पहले प्राप्त होनेवाली होती हैं। (इव) = जिस प्रकार कि (वाजिनीव) = शक्तिशाली घोड़े में (शुभः) = उत्तम रथ स्पर्धावाले होते हैं [शुभ् chariot] और (न) = जैसे (सूर्ये) = सूर्य के विषय में (विशः) = प्रजायें स्पर्धावाली होती हैं कि हमें पहले सूर्य का प्रकाश प्राप्त हो और हमें पहले प्राप्त हो। इसी प्रकार सोम में बुद्धियाँ स्पर्धावाली होती हैं। सोम ही बुद्धियों को दीप्त करनेवाला है। यह (कवीयन्) = हमें क्रान्तप्रज्ञ बनाने की कामनावाला यह सोम (अपः वृणानः) = कर्मों का वरण करता हुआ (मन्म) = ज्ञान को पवते प्राप्त कराता है, (न) = जैसे कि (पशुवर्धनाय) = पशुओं के वर्धन के लिये (व्रजम्) = बाड़े को, एक बाड़े में जैसे पशु सुरक्षित होकर बढ़ते हैं, इसी प्रकार ज्ञान में हमारा वर्धन होता है। यह ज्ञान हमारे कर्मों को पवित्र करता है ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ-सोमरक्षण से बुद्धियों का वर्धन होता है, ये बुद्धियाँ हमारे वर्धन का कारण बनती है ।
0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

अथ परमात्मनः श्रेयोधामत्वं निरूप्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (सूर्ये) सूर्यविषये (न) यथा (विशः) रश्मयः प्रकाशयन्ति तथैव (धियः) मनुष्यबुद्धयः (स्पर्धन्ते) स्वोत्कटशक्त्या विषयं कुर्वन्ति (अस्मिन्, अधि) यस्मिन् परमात्मनि (वाजिनीव) सर्वोपरिबलानीव (शुभः) शुभबलमस्ति स परमात्मा (अपः, वृणानः) कर्माध्यक्षो भवन् (पवते) सर्वान् पावयति (कवीयन्) कविरिवाचरन् (पशुवर्धनाय) सर्वद्रष्टृत्वपदाय (व्रजं, न) इन्द्रियाधिकरणमन इव (मन्म) यः अधिकरणरूपोस्ति, स एव श्रेयोधामास्ति ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - As people exert themselves for the achievement of light and brilliance and when their mind, thoughts and higher intelligence concentrate on this Soma, divine spirit of peace and inspiring brilliance, for illumination, then the Soma spirit, choosing, loving and enlightening the intelligence, thought and creativity of the devotee, radiates into the mind and spirit of the devotee for the augmentation and elevation of the thought, imagination and sensibility of the celebrant.