वांछित मन्त्र चुनें

शु॒म्भमा॑ना ऋता॒युभि॑र्मृ॒ज्यमा॑ना॒ गभ॑स्त्योः । पव॑न्ते॒ वारे॑ अ॒व्यये॑ ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

śumbhamānā ṛtāyubhir mṛjyamānā gabhastyoḥ | pavante vāre avyaye ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

शु॒म्भमा॑नाः । ऋ॒त॒युऽभिः॑ । मृ॒ज्यमा॑नाः । गभ॑स्त्योः । पव॑न्ते । वारे॑ । अ॒व्यये॑ ॥ ९.६४.५

ऋग्वेद » मण्डल:9» सूक्त:64» मन्त्र:5 | अष्टक:7» अध्याय:1» वर्ग:36» मन्त्र:5 | मण्डल:9» अनुवाक:3» मन्त्र:5


0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (शुम्भमानाः) सब भूषणों का भूषक (मृज्यमानाः) सबको शुद्ध करनेवाला (गभस्त्योः) प्रकाशस्वरूप (वारे) वरणीय पदार्थों में (अव्यये) अव्ययरूप से जो विराजमान है, ऐसा परमात्मा (ऋतायुभिः) सचाई को चाहनेवाले लोगों से उपासना किया हुआ परमात्मा (पवन्ते) उनको पवित्र करता है ॥५॥
भावार्थभाषाः - जो लोग सत्य के अभिलाषी हैं, उनको परमात्मा सदैव पवित्र करता है। क्योंकि परमात्मा भक्तों पर और सत्याभिलाषियों पर अपनी कृपा करके उनका उद्धार करता है ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

सोम का अलंकरण व शोधन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (ऋतायुभिः) = यज्ञ की कामनावाले पुरुषों से ये सोम (शुम्भमाना:) = अलंक्रियमाण होते हैं। यज्ञों में लगे रहने से, नियमपूर्वक उत्तम कर्मों में व्यापृत रहने से सोम शरीर में ही सुरक्षित रहता है और इसे अलंकृत करनेवाला बनता है । ये सोम (गभस्त्यो:) = बाहुवों में (मृज्यमानाः) = शुद्ध किये जाते हैं। अभ्युदय व निःश्रेयस के लिये किये जानेवाले प्रयत्नों में शुद्ध किये जाते हैं। जब हम इन प्रयत्नों में लगे रहते हैं तो विषय-वासनाओं की ओर झुकाव न होने से ये सोम पवित्र बने रहते हैं । [२] ये सोम (वारे) = विषय-वासनाओं का निवारण करनेवाले (अव्यये) = [अ-वि-अय] इधर-उधर न भटकनेवाले पुरुष में (पवन्ते) = प्राप्त होते हैं। सोम उसी में सुरक्षित रहते हैं जो कि अपनी चित्तवृत्ति को विषयों से रोककर इधर-उधर भटकने नहीं देता ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हम ऋतायु बनकर सोम को शरीर में ही अलंकृत करें। अभ्युदय व निःश्रेयस प्राप्ति की क्रियाओं में लगे हुए इसे शुद्ध बनायें ।
0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (शुम्भमानाः) भूषणभूषकः (मृज्यमानाः) सर्वपवित्रकारी (गभस्त्योः) प्रकाशस्वरूपः (वारे) वरणीयपदार्थेषु (अव्यये) अव्ययरूपेण विराजमानः परमात्मा (ऋतायुभिः) सत्यप्रियैः उपासितः (पवन्ते) तान् पवित्रयति ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Blest and beatified by lovers of truth and divine law, seasoned and tempered by light of the sun and heat of fire, heroic men of the soma spirit of peace and prosperity work vibrant on choice positions in the imperishable order of divine existence.