वांछित मन्त्र चुनें

त्वं त्यत्प॑णी॒नां वि॑दो॒ वसु॒ सं मा॒तृभि॑र्मर्जयसि॒ स्व आ दम॑ ऋ॒तस्य॑ धी॒तिभि॒र्दमे॑ । प॒रा॒वतो॒ न साम॒ तद्यत्रा॒ रण॑न्ति धी॒तय॑: । त्रि॒धातु॑भि॒ररु॑षीभि॒र्वयो॑ दधे॒ रोच॑मानो॒ वयो॑ दधे ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

tvaṁ tyat paṇīnāṁ vido vasu sam mātṛbhir marjayasi sva ā dama ṛtasya dhītibhir dame | parāvato na sāma tad yatrā raṇanti dhītayaḥ | tridhātubhir aruṣībhir vayo dadhe rocamāno vayo dadhe ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

त्वम् । त्यत् । प॒णी॒नाम् । वि॒दः॒ । वसु॑ । सम् । मा॒तृऽभिः॑ । म॒र्ज॒य॒सि॒ । स्वे । आ । दमे॑ । ऋ॒तस्य॑ । धी॒तिऽभिः॑ । दमे॑ । प॒रा॒ऽवतः॑ । न । साम॑ । तत् । यत्र॑ । रण॑न्ति । धी॒तयः॑ । त्रि॒धातु॑ऽभिः । अरु॑षीभिः । वयः॑ । द॒धे॒ । रोच॑मानः । वयः॑ । द॒धे॒ ॥ ९.१११.२

ऋग्वेद » मण्डल:9» सूक्त:111» मन्त्र:2 | अष्टक:7» अध्याय:5» वर्ग:24» मन्त्र:2 | मण्डल:9» अनुवाक:7» मन्त्र:2


0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (यत्र) जिस युद्ध में (धीतयः) युद्धकुशल लोग (परावतः) दूर से ही (रणन्ति) मङ्गलमय गीत गाते हैं, (न) जैसे (साम) सामगान होता है, हे शूरवीर ! (त्वं) तुम (पणीनां) परपक्ष के ऐश्वर्य्यवालों से (त्यत्, वसु) जो धन छीना गया है, उसको (ऋतस्य, धीतिभिः) कर्मयज्ञ द्वारा (विदः) लाभ करके (दमे) अपने वशीभूत करते हो (आ) और (दमे) अपने अधीन धन को (मातृभिः, सं, मर्जयसि) माता पितादत्त शक्ति द्वारा फिर भली-भाँति अर्जन करके (त्रिधातुभिः) तीन धातुओं से बने हुए (अरुषीभिः) कान्तिवाले इस शरीर द्वारा (वयः, दधे) ऐश्वर्य्य को धारण करते हो और (रोचमानः,वयः,दधे) दीप्तिवाले ऐश्वर्य्यशाली होकर स्वतन्त्रतापूर्वक अपने जीवन को आनन्द में परिणत करते हो ॥२॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र का भावार्थ यह है कि जिस प्रकार ब्रह्मोपासक ब्रह्मयज्ञ में ब्रह्म के ज्ञानादि ऐश्वर्यों को धारण करते हैं, इसी प्रकार शूरवीर कर्मयज्ञ में परमात्मा के अभ्युदयरूप ऐश्वर्य को धारण करते हुए इस त्रिधातुमय शरीर के प्रयत्न को सफल करते हैं ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

रोचमानः वयो दधे

पदार्थान्वयभाषाः - हे सोम ! (त्वम्) = तू (त्यत्) = उस प्रसिद्ध (वसु) = जीवन धन को, निवास के लिये आवश्यक तत्त्व को (पणीनाम्) = [पण व्यवहारे स्तुतौ च] प्रभुस्मरण पूर्वक सब व्यवहारों के करनेवाले पुरुषों को (विदः) = प्राप्त करता है । (स्वे) = अपने इस (दमे) = शरीर रूप गृह में (मातृभिः) = इन वेदमाता के ज्ञानदुग्धों के द्वारा (आ सम्मर्जयसि) = चारों ओर सम्यक् शोधन को करता है । सोमरक्षण से ज्ञानदीप्ति होकर हमारे सब व्यवहारों में शुद्धि आ जाती है। (दमे) = इस शरीरगृह में (ऋतस्य धीतिभिः) = ऋत के सत्यज्ञान व यज्ञादि उत्तम कर्मों के धारण से तू शोधन को करता है। सुरक्षित सोम हमें ज्ञानदीप्त करता है और हमारी यज्ञादि कर्मों में रुचि को उत्पन्न करता है। इस प्रकार यह सोम ऋतधारण के द्वारा हमें शुद्ध करता है । (तद्) = सो (न) = अब [नः संप्रति] (यत्र) = जहाँ जिस शरीरगृह में (धीतयः) = इस सोम का धारण करनेवाले (साम रणन्ति) = प्रभु के स्तुति मन्त्रों का गायन करते हैं, वहाँ यह सोम (त्रिधातुभिः) = 'इन्द्रियाँ, मन व बुद्धि' इन तीनों का धारण करनेवाली (अरुषीभिः) = आरोचमान इन ज्ञानवाणियों से (वयः दधे) = उत्कृष्ट जीवन को हमारे में स्थापित करता है । (रोचमानः) = कान्ति को धारण करता हुआ यह सोम (वयः दधे) = उत्कृष्ट जीवन को प्राप्त कराता है। [यहाँ 'त्रिधातुभिः' का अर्थ 'प्रकृति, जीव व परमात्मा के ज्ञान को धारण करनेवाली' भी हो सकता है।]
भावार्थभाषाः - भावार्थ- सोम प्रभुस्तवन पूर्वक व्यवहार करने वालों को वसु प्राप्त कराता है। ज्ञानवाणियों सेव ऋतु के धारण से जीवन को शुद्ध बनाता है। प्रभुस्तवन करने वालों की इन्द्रियों, मन व बुद्धि को दीस करता हुआ उत्कृष्ठ दीर्घ जीवन का स्थापन करनेवाला बनता है ।
0 बार पढ़ा गया

आर्यमुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (यत्र) अस्मिन् युद्धे (धीतयः) युद्धकुशलाः (परावतः)  दूरस्थाद्देशादेव (रणन्ति) मङ्गलगीतं गायन्ति (न) यथा (साम) साम गीयते, हे शूर! (त्वं) त्वं (पणीनाम्)  परपक्षैश्वर्य्यवतः (त्यत्, वसु)  बलातीतं धनं (ऋतस्य, धीतिभिः)  कर्मणां  यज्ञैः  (विदः)  लभमानः  (दमे) स्ववशमानयसि (आ)  अथ च (दमे)  स्ववशे  कृत्वा  (मातृभिः, संमर्जयसि)  मातापितृदत्तशक्त्या  पुनरपि  सम्यक्  समर्जयसि (त्रिधातुभिः)  त्रिधातुनिर्मितेन  (अरुषीभिः)  कान्तिमता  शरीरेण (वयः, दधे) पुनरप्यैश्वर्यं दधासि (रोचमानः) दीप्यमानः सन्  (वयः, दधे) पुनरप्यैश्वर्यं दधासि ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - You win the wealth of advantage over hard bargainers in exchange and, in trade and commerce, turn deficit into surplus and make it shine with native resources in your own home, yes with open, honest, yajnic transactions of law and truth as on the vedi of yajna. Songs of praise and appreciation from afar are heard where expert organisers and workers rejoice in action. Bright and brilliant Soma spirit of peace holds life and sustenance in hand by shining wealth of matter, mind and motion in open peaceable circulation, yes Soma holds life and sustenance in hand, under control, and provides it freely.