वांछित मन्त्र चुनें

यस्त्वा॑ देवि सरस्वत्युपब्रू॒ते धने॑ हि॒ते। इन्द्रं॒ न वृ॑त्र॒तूर्ये॑ ॥५॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

yas tvā devi sarasvaty upabrūte dhane hite | indraṁ na vṛtratūrye ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

यः। त्वा॒। दे॒वि॒। स॒र॒स्व॒ति॒। उ॒प॒ऽब्रू॒ते। धने॑। हि॒ते। इन्द्र॑म्। न। वृ॒त्र॒ऽतूर्ये॑ ॥५॥

ऋग्वेद » मण्डल:6» सूक्त:61» मन्त्र:5 | अष्टक:4» अध्याय:8» वर्ग:30» मन्त्र:5 | मण्डल:6» अनुवाक:5» मन्त्र:5


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर वह किसके तुल्य क्या करती है, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (देवि) विदुषी (सरस्वति) विज्ञानयुक्ता भार्या ! (यः) जो (त्वा) तुझे (वृत्रतूर्ये) मेघ के हिंसन में (इन्द्रम्) बिजुली के (न) समान (हिते) सुख करनेवाले (धने) द्रव्य के निमित्त (उपब्रूते) कहता है, उस विद्वान् पति की तू सेवा कर ॥५॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है। हे पुरुषो ! जैसे पतिव्रता विदुषी स्त्रियाँ तुम लोगों को सत्य ग्रहण कराकर प्रिय वचन कहती हैं, वैसे इनके साथ तुम भी हित करो ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

स्वाध्याय- ध्यान

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (देवि) = हमारे जीवनों को प्रकाशमय बनानेवाली सरस्वति विद्या की दैवते ! (यः) = जो (हिते धने) = हितकर ज्ञान-धन के निमित्त (त्वा उपब्रूते) = तुझे पुकारता है, अर्थात् तेरी आराधना करता हुआ ज्ञान को प्राप्त करने का प्रयत्न करता है। वही तेरा आराधक (वृत्रतूर्ये) = वासना- विनाश के संग्राम के निमित्त (न) = अब [न= संप्रति] (इन्द्रम्) = उस शत्रुविद्रावक प्रभु को पुकारता है । [२] सरस्वती के आराधक के जीवन में प्रभु की आराधना भी चलती है। प्रभु की आराधना से वासनाओं का विनाश करके यह व्यक्ति सरस्वती की आराधना से हितकर ज्ञान धन को प्राप्त करता है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ– उस शत्रुविद्रावक प्रभु की उपासना मेरे वासनारूप शत्रुओं को दूर करे। स्वाध्याय सरस्वती द्वारा प्रभी की आराधना करता हुआ मैं हितकर ज्ञान-धन को प्राप्त करूँ ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनः सा किंवत् किं करोतीत्याह ॥

अन्वय:

हे देवि सरस्वति भार्ये ! यस्त्वा वृत्रतूर्य इन्द्रं न हिते धन उपब्रूते तं विद्वांसं पतिं त्वं सेवस्व ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) (त्वा) त्वाम् (देवि) विदुषी (सरस्वति) विज्ञानयुक्ते (उपब्रूते) (धने) द्रव्ये (हिते) सुखकरे (इन्द्रम्) विद्युतम् (न) इव (वृत्रतूर्ये) मेघस्य हिंसने ॥५॥
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः। हे पुरुषा ! यथा पतिव्रता विदुष्यः स्त्रियो युष्मान् सत्यं ग्राहयित्वा प्रियं वदन्ति तथैताभिस्सह यूयमपि हितं वदत ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - O brilliant and generous Mother Sarasvati, whoever calls upon you like one who calls upon Indra, omnipotent ruler, for the destruction of the demon of evil at the time when the battle is raging at the door, you listen, come and save the supplicant.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

What does Sarasvati do like whom-is told.

अन्वय:

O highly learned wife! like the lightning in slaying the cloud, he who speaks to you for the beneficial wealth, serve that husband well.

भावार्थभाषाः - O men! as chaste and highly learned ladies urge upon you, to speak truth and talk to you sweetly, so you should also talk what is beneficial.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. हे पुरुषांनो ! जशा पतिव्रता स्त्रिया सत्य स्वीकार करावयास लावून तुमच्याशी गोड बोलतात तसे तुम्हीही त्यांच्याशी हितकारक बोला. ॥ ५ ॥