वांछित मन्त्र चुनें

बळि॒त्था म॑हि॒मा वा॒मिन्द्रा॑ग्नी॒ पनि॑ष्ठ॒ आ। स॒मा॒नो वां॑ जनि॒ता भ्रात॑रा यु॒वं य॒मावि॒हेह॑मातरा ॥२॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

baḻ itthā mahimā vām indrāgnī paniṣṭha ā | samāno vāṁ janitā bhrātarā yuvaṁ yamāv ihehamātarā ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

बट्। इ॒त्था। म॒हि॒मा। वा॒म्। इन्द्रा॑ग्नी॒ इति॑। पनि॑ष्ठः। आ। स॒मा॒नः। वा॒म्। ज॒नि॒ता। भ्रात॑रा। यु॒वम्। य॒मौ। इ॒हेह॑ऽमातरा ॥२॥

ऋग्वेद » मण्डल:6» सूक्त:59» मन्त्र:2 | अष्टक:4» अध्याय:8» वर्ग:25» मन्त्र:2 | मण्डल:6» अनुवाक:5» मन्त्र:2


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर अध्यापक और उपदेशक कैसे हों, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्राग्नी) पवन और अग्नि के तुल्य राजप्रजाजनो ! जो (वाम्) तुम दोनों का (पनिष्ठः) अतीव प्रशंसित (बट्) सत्य (महिमा) प्रताप वा (वाम्) तुम दोनों का (समानः) तुल्य (जनिता) उत्पादन करनेवाला पिता (इहेहमातरा) यहाँ-यहाँ जिनकी माता वे (यमौ) नियन्ता अर्थात् गृहस्थी के चलानेवाले (भ्रातरा) भाई वर्त्तमान हैं उनको (इत्था) इस प्रकार से (युवम्) तुम (आ, जीवथः) जिलाते हो ॥२॥
भावार्थभाषाः - जो अध्यापक और उपदेशक बिजुली और सूर्य्य के तुल्य विद्याओं में व्याप्त तथा परोपकारी हैं, वे सत्य महिमावाले होते हैं ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

मिलित इन्द्राग्नी की अद्भुत महिमा

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (इन्द्राग्नी) = बल व प्रकाश के देवो! (इत्था) = इस प्रकार (वां महिमा) = आप दोनों की महिमा (बट्) = सत्य है और (आ) = समन्तात् (पनिष्ठः) = स्तुत्यतम है। [२] (वाम्) = आप दोनों का (जनिता) = उत्पन्न करनेवाला (समानः) = समान ही है, एक प्रभु ही आप दोनों को जन्म देते हैं। (युवम्) = आप दोनों (भ्रातरा) = भाइयों के समान हैं, हमारे जीवनों में सब कार्यों का भरण करनेवाले हैं। आप (यमौ) = युगल भाइयों के समान होते हुए (इह इह मातरा) = इस इस स्थान में निर्माण के कार्यों के करनेवाले होते हैं। जीवन का कोई भी कार्य केवल ज्ञान से व केवल बल से नहीं हो पाता। इनका समन्वय ही जीवन के सब कार्यों को सुचारुरूपेण करता है। 'इन्द्र और अग्नि' एक घर में पुरुष और स्त्री के समान हैं, अकेले पुरुष व अकेली स्त्री से घर नहीं बनता। इसी प्रकार अकेले ज्ञान व अकेले बल से जीवन नहीं बनता।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हमारे जीवन में ज्ञान व बल का ऐसा मेल हो जैसा कि दो भाइयों का। ये मिलकर हमारे जीवन को अतिसुन्दर बनायें।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनरध्यापकोपदेशकौ कीदृशौ भवेतामित्याह ॥

अन्वय:

हे इन्द्राग्नी ! यो वां पनिष्ठो बड् महिमा वां समानो जनितेहेहमातरा यमौ भ्रातरा वर्त्तेते तावित्था युवमाजीवथः ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (बट्) सत्यम् (इत्था) अनेन प्रकारेण (महिमा) प्रतापः (वाम्) युवयोः (इन्द्राग्नी) वायुवह्नी इव वर्त्तमानौ राजप्रजाजनौ (पनिष्ठः) अतिशयेन प्रशंसितः (आ) (समानः) तुल्यः (वाम्) युवयोः (जनिता) उत्पादकः (भ्रातरा) बन्धू (युवम्) युवाम् (यमौ) नियन्तारौ (इहेहमातरा) इहेहमाता जननी ययोस्तौ ॥२॥
भावार्थभाषाः - येऽध्यापकोपदेशका विद्युत्सूर्य्यवत् व्याप्तविद्याः परोपकारिणः सन्ति ते सत्यमहिमानो भवन्ति ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Indra and Agni, great and true and most admirable is your might and majesty. Your father, source of generation, is one and the same, you are twins, and your mother is right here, Nature, Shakti of the Supreme sovereign Spirit.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

How should teachers and preachers be—is told.

अन्वय:

O teachers and preachers! your power and true fame is highly admired, like air and electricity. You Hive for the benefit of others, and serve those father, mother and brothers, who carry the burden of household.

भावार्थभाषाः - Those teachers and preachers, whose scientific and other knowledge of the air and sun is for the advantage of others, are endowed with true fame.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - जे अध्यापक व उपदेशक विद्युत व सूर्याप्रमाणे विद्येत रमलेले असतात व परोपकार करतात ते खरे महिमायुक्त असतात. ॥ २ ॥