वांछित मन्त्र चुनें

अधा॑ मन्ये बृ॒हद॑सु॒र्य॑मस्य॒ यानि॑ दा॒धार॒ नकि॒रा मि॑नाति। दि॒वेदि॑वे॒ सूर्यो॑ दर्श॒तो भू॒द्वि सद्मा॑न्युर्वि॒या सु॒क्रतु॑र्धात् ॥२॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

adhā manye bṛhad asuryam asya yāni dādhāra nakir ā mināti | dive-dive sūryo darśato bhūd vi sadmāny urviyā sukratur dhāt ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

अध॑। म॒न्ये॒। बृ॒हत्। अ॒सु॒र्य॑म्। अ॒स्य॒। यानि॑। दा॒धार॑। नकिः॑। आ। मि॒ना॒ति॒। दि॒वेऽदि॑वे। सूर्यः॑। द॒र्श॒तः। भू॒त्। वि। सद्मा॑नि। उ॒र्वि॒या। सु॒ऽक्रतुः॑। धा॒त् ॥२॥

ऋग्वेद » मण्डल:6» सूक्त:30» मन्त्र:2 | अष्टक:4» अध्याय:7» वर्ग:2» मन्त्र:2 | मण्डल:6» अनुवाक:3» मन्त्र:2


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर वह राजा कैसा होवे, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे राजन् ! जैसे (दर्शतः) देखने वा पूछने योग्य (सुक्रतुः) शुभ कर्म करनेवाला (सूर्यः) सूर्य (दिवेदिवे) प्रतिदिन जो (अस्य) इसके (बृहत्) बड़े (असुर्यम्) मेघ के सम्बन्धी का और (यानि) जिन वायुदलों का (दाधार) धारण करता है और इसको (नकिः) नहीं (आ, मिनाति) नष्ट करता है और (उर्विया) पृथिवी के साथ (सद्मानि) स्थानों को (धात्) धारण करता है, वैसे आप (वि, भूत्) होते हैं (अधा) इसके अनन्तर ऐसे हुए आपको राजा मैं (मन्ये) मानता हूँ ॥२॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे सूर्य प्रतिदिन मेघ को धारण करके वर्षा के पृथिवी और पृथिवीस्थ पदार्थों का नाश नहीं करके धारण करता है, वैसे ही राज्य को धारण करके सुख को वर्षा के प्रजा के साथ न्यायकर्मों को राजा धारण करे ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

'महान् लोकों के निर्माता' प्रभु

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (अधा) = अब (अस्य) = इस प्रभु के (बृहत् असुर्यम्) = महान् असुर वध के कर्म का (मन्ये) = स्तवन करता हूँ। (यानि दाधार) = प्रभु जिनका धारण करते हैं (नकि: आमिनाति) = इन्हें कोई हिंसित नहीं करता। [२] प्रभु का यह सर्वप्रथम महान् कर्म है कि (दिवेदिवे) = प्रतिदिन (सूर्यः) = सूर्य (दर्शतः भूत्) = दर्शनीय होता है। साथ ही प्रभु सुक्रतु उत्तम प्रज्ञान व कर्मोंवाले हैं और (उर्विया) = [उरूणि] विशाल (सद्मानि) = लोकों को (विधात्) = बनाता है। एक-एक लोक कितना विशाल है, प्रभु इन सब विशाल लोकों का वे प्रभु निर्माण करते हैं।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - प्रभु का असुरहनन रूप कर्म प्रशंसनीय है। प्रभु ही सूर्योदय को करते हैं, प्रभु ही इन विशाल लोकों का निर्माण करते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनः स राजा कीदृशो भवेदित्याह ॥

अन्वय:

हे राजन् ! यथा दर्शतः सुक्रतुः सूर्यो दिवेदिवे यदस्य बृहदसुर्यं यानि च दाधारैनं नकिरा मिनाति। उर्विया सह सद्मानि धात् तथा भवान् वि भूत्। अधैवम्भूतं त्वां राजानमहं मन्ये ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अधा) आनन्तर्ये। अत्र निपातस्य चेति दीर्घः। (मन्ये) (बृहत्) महत् (असुर्यम्) असुरस्य मेघस्येदम् (अस्य) (यानि) वायुदलानि (दाधार) दधाति (नकिः) न (आ) (मिनाति) हिनस्ति (दिवेदिवे) प्रतिदिनम् (सूर्यः) सविता (दर्शतः) द्रष्टव्यः प्रष्टव्यो वा (भूत्) भवति (वि) (सद्मानि) स्थानानि (उर्विया) पृथिव्या सह (सुक्रतुः) शोभनकर्मा (धात्) दधाति ॥२॥
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। यथा सविता प्रतिदिनं मेघं धृत्वा वर्षित्वा पृथिवीं तत्रस्थान् पदार्थांश्चाऽहिंसित्वा धरति तथैव राज्यं धृत्वा सुखं वर्षित्वा प्रजया सह न्यायकर्माणि राजा दधीत ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - And I know and honour the extensive luminous life giving power and energy of this sun and of the many planets that it holds and sustains, which no power can deny, disturb, diminish or destroy. Day by day, every morning, the sun rises glorious and, holy participant in the cosmic yajna of Indra, it generates and sustains many abodes of life along with the wide earth.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

How should that king be-is told.

अन्वय:

O king ! you should be like the sun, who being of good deeds, upholds day by day the cloud and the winds which none can destroy or hinder. The sun upholds all places along with the earth. I regard you as a king when you also perform such mighty and benevolent deeds.

भावार्थभाषाः - As the sun upholds the cloud every day and making it rain down upholds the earth and all articles in it, not harming them, so the king should uphold the state-should shower happiness over all and administer justice to all the subjects.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जसा सूर्य प्रत्येक दिवशी मेघांद्वारे वृष्टी करून पृथ्वी व पृथ्वीवरील पदार्थांचा नाश न करता त्यांना धारण करतो तसेच राज्य धारण करून सुखाची वृष्टी करून राजाने प्रजेबरोबर न्यायाने वागावे. ॥ २ ॥