वांछित मन्त्र चुनें

अ॒द्वे॒षो नो॑ मरुतो गा॒तुमेत॑न॒ श्रोता॒ हवं॑ जरि॒तुरे॑व॒याम॑रुत्। विष्णो॑र्म॒हः स॑मन्यवो युयोतन॒ स्मद्र॒थ्यो॒३॒॑ न दं॒सनाप॒ द्वेषां॑सि सनु॒तः ॥८॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

adveṣo no maruto gātum etana śrotā havaṁ jaritur evayāmarut | viṣṇor mahaḥ samanyavo yuyotana smad rathyo na daṁsanāpa dveṣāṁsi sanutaḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

अ॒द्वे॒षः। नः॒। म॒रु॒तः॒। गा॒तुम्। आ। इ॒त॒न॒। श्रोत॑। हव॑म्। ज॒रि॒तुः। ए॒व॒याम॑रुत्। विष्णोः॑। म॒हः। स॒ऽम॒न्य॒वः॒। यु॒यो॒त॒न॒। स्मत्। र॒थ्यः॑। न। दं॒सना॑। अप॑। द्वेषां॑सि। स॒नु॒तरिति॑ ॥८॥

ऋग्वेद » मण्डल:5» सूक्त:87» मन्त्र:8 | अष्टक:4» अध्याय:4» वर्ग:34» मन्त्र:3 | मण्डल:5» अनुवाक:6» मन्त्र:8


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (समन्यवः) समान क्रोधवाले (मरुतः) मनुष्यो ! आप लोग (एवयामरुत्) बुद्धिमान् मनुष्य के सदृश (नः) हम लोगों को (अद्वेषः) द्वेष से रहित करिये। और (गातुम्) पृथिवी को (आ, इतन) प्राप्त हूजिये तथा हम लोगों के (हवम्) श्रेष्ठ व्यवहार को (श्रोता) सुनिये (जरितुः) स्तुति करने योग्य (विष्णोः) व्यापक के (महः) महत्त्व को (स्मत्) ही (युयोतन) संयुक्त कीजिये और (रथ्यः) वाहनों के चलाने में कुशलों के (न) सदृश (सनुतः) सनातन (दंसना) कर्म्मों को और (अप) दूरीकरण के निमित्त (द्वेषांसि) द्वेषयुक्त कर्मों को संयुक्त कीजिये ॥८॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । जो विद्वान् और उपदेशक जन मनुष्यों को द्वेष आदि दोष से रहित करते हैं, वे व्यापक ईश्वर के पद को प्राप्त होते हैं ॥८॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

यज्ञमय निर्देष जीवन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (नः मरुतः) = हमारे प्राणो! आप (अद्वेष:) = [अद्वेषसः] द्वेष शून्य होते हुए (गातुं एतन) = मार्ग पर चलो। प्राणसाधना हमें कभी मार्गभ्रष्ट नहीं होने देती। हे प्राणो! (एवयामरुत्) [तः] = इस मार्ग पर चलनेवाले प्राणसाधक (जरितुः) = स्तोता की (हवं श्रोता) = पुकार को सुनो। आपकी साधना के द्वारा मैं सदा मार्ग पर चलता रहूँ। कभी भटकूँ नहीं। [२] हे (विष्णोः समन्यवः) = उस व्यापक प्रभु के यज्ञों से युक्त होते हुए आप (महः) = तेजस्विता को (युयोतन) = [यु मिश्रणे] हमारे साथ जोड़ो। प्रभु ने सृष्टि के प्रारम्भ में प्रजाओं के साथ ही यज्ञों को भी उत्पन्न किया। इन प्रभु के यज्ञों को ये प्राण ही हमारे साथ जोड़ते हैं। (स्मद्रथ्यः न) = जैसे [स्मत् = प्रशस्त] प्रशस्त रथी शत्रुओं को दूर करते हैं, उसी प्रकार दंसना उत्तम कर्मों के द्वारा (द्वेषांसि) = द्वेषों को (सनुतः अप) = अन्तर्हित रूप में आप अप [युयोतन] = हमारे से दूर करो । द्वेष हमारे से सदा सुदूर छिपे रहें। हमारा झुकाव कभी भी द्वेष वृत्तियों की ओर न हो।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- प्राणसाधना के द्वारा हमारा जीवन यज्ञमय व निर्दोष बने ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

अन्वय:

हे समन्यवो मरुतो ! यूयमेवयामरुदिव नोऽद्वेषः कुरुत गातुमेतन नो हवं श्रोता जरितुर्विष्णोर्महः स्मद्युयोतन रथ्यो न सनुतर्दंसनाऽप द्वेषांसि युयोतन ॥८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अद्वेषः) द्वेषरहितान् (नः) अस्माकम् (मरुतः) मानवाः (गातुम्) पृथिवीम् (आ) (इतन) प्राप्नुत (श्रोता) शृणुत। अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (हवम्) प्रशंसनीयं व्यवहारम् (जरितुः) स्तुत्यस्य (एवयामरुत्) (विष्णोः) व्यापकस्य (महः) महत्त्वम् (समन्यवः) समानो मन्युः क्रोधो येषां ते (युयोतन) संयोजयत (स्मत्) एव (रथ्यः) रथेषु साधवः (न) इव (दंसना) कर्म्माणि (अप) दूरीकरणे (द्वेषांसि) द्वेषयुक्तानि कर्म्माणि (सनुतः) सनातनान् ॥८॥
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । ये विद्वांस उपदेशका मनुष्यान् द्वेषादिदोषरहितान् कुर्वन्ति ते व्यापकस्येश्वरस्य पदं प्राप्नुवन्ति ॥८॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Maruts, heroes of the speed of winds, free from hate and jealousy, with zeal and ardour for righteous action, come to our earthly abode and lead us on the path of goodness and progress. O lord of the winds, Vishnu, listen to the song and prayer of the celebrant. O leaders and pioneers, come like warriors of the chariot and join the power and grandeur of Vishnu, lord of the wide world and space, accomplish acts of universal generosity and throw off hate, jealousy and animosity from the earth.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

More about deserving and honorable persons is told.

अन्वय:

O thoughtful men ! possessing wealth or righteous indignation (against injustice and falsehood), make us free from malice like the enlightened persons. Come to this place · on earth, hear (observe. Ed.) my admirable dealings. Unite us with the greatness or glory of the most admirable Omnipresent God. Keep enmity far from us with your deeds of wonder, like the masters of the chariot in the form of body.

भावार्थभाषाः - Through enlightened preachers who make men free from malice and other evils, attain the most desirable nature of the all-pervading God.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - भावार्थ- या मंत्रात उपमालंकार आहे. जे विद्वान व उपदेशक माणसांना द्वेष इत्यादी दोषांनी रहित करतात ते व्यापक असलेले ईश्वरपद प्राप्त करतात. ॥ ८ ॥