वांछित मन्त्र चुनें

उ॒ता या॑तं संग॒वे प्रा॒तरह्नो॑ म॒ध्यंदि॑न॒ उदि॑ता॒ सूर्य॑स्य। दिवा॒ नक्त॒मव॑सा॒ शंत॑मेन॒ नेदानीं॑ पी॒तिर॒श्विना त॑तान ॥३॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

utā yātaṁ saṁgave prātar ahno madhyaṁdina uditā sūryasya | divā naktam avasā śaṁtamena nedānīm pītir aśvinā tatāna ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

उ॒त। आ। या॒त॒म्। स॒म्ऽग॒वे। प्रा॒तः। अह्नः॑। म॒ध्यंदि॑ने। उत्ऽइ॑ता। सूर्य॑स्य। दिवा॑। नक्त॑म्। अव॑सा। शम्ऽत॑मेन। न। इ॒दानी॑म्। पी॒तिः। अ॒श्विना॑। आ। त॒ता॒न॒ ॥३॥

ऋग्वेद » मण्डल:5» सूक्त:76» मन्त्र:3 | अष्टक:4» अध्याय:4» वर्ग:17» मन्त्र:3 | मण्डल:5» अनुवाक:6» मन्त्र:3


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (अश्विना) व्याप्तसुख स्त्रीपुरुषो ! तुम (अह्नः) दिवस के (मध्यन्दिने) मध्याह्न भाग में और (प्रातः) प्रभातसमय में (सूर्य्यस्य) सूर्यमण्डल के (उदिता) उदय होने में और दिन के (सङ्गवे) सायं समय में जिसमें गौएँ सङ्गत होतीं अर्थात् चर के आतीं (दिवा) दिन (नक्तम्) रात्रि (शन्तमेन) अत्यन्त सुख से (अवसा) रक्षा आदि के साथ (आ, यातम्) आओ (उत) और तुम दोनों की जो (पीतिः) पिआवट (आ, ततान) विस्तृत होती है उसको (इदानीम्) अब (न) नहीं नाश करो ॥३॥
भावार्थभाषाः - किया विवाह जिन्होंने वे स्त्री-पुरुष प्रातः, मध्याह्न, सायं समयों में दिन-रात्रि को कल्याण करनेवाले कर्म्मों को सुखों से प्राप्त हों, कभी आलस्य मत करें ॥३॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

दिव्य गुणों का रक्षण

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (अश्विना) = प्राणापानो! आप (उत) = निश्चय से (संगवे) = [संगच्छन्ते गाव: दोहनभूमिम् यदा] सायं दोहन काल में (अह्नः प्रातः) = दिन के प्रातः काल में (मध्यन्दिने) = मध्याह्न में (सूर्यस्य उदिता) = सूर्योदय के समय आप (आयातम्) = हमें प्राप्त होवो । उल्लिखित चारों समयों में हम आपका आराधन करनेवाले बनें। [२] इनके अतिरिक्त (दिवानक्तम्) = दिन-रात (शन्तमेन अवसा) = अत्यन्त शान्ति को देनेवाले रक्षण के साथ आप हमें प्राप्त होवो । जब भी हमें सुविधा हो हम प्राणसाधना करनेवाले बनें और अपने जीवन में सुरक्षा व शान्ति को प्राप्त करें। हे प्राणापानो ! (इदानीम्) = अब (पीतिः) = अन्य देवों का रक्षण आपके बिना (न ततान) = विस्तृत नहीं होता। प्राणसाधना के द्वारा ही सब देवों का रक्षण होता है ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- जब सुविधा हो हम प्राणायाम का अभ्यास करें। प्राणसाधना ही सुरक्षा व शान्ति का साधन है। इसी से सब दिव्य गुणों का रक्षण होता है।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

अन्वय:

हे अश्विना स्त्रीपुरुषौ ! युवमह्नो मध्यन्दिने प्रातः सूर्य्यस्योदिताऽह्नः सङ्गवे च दिवा नक्तं शन्तमेनावसा सहाऽऽयातम्। उत युवयोर्या पीतिराऽऽततान तामिदानीन्न हिंस्यातम् ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उत) अपि (आ) (यातम्) आगच्छतम् (सङ्गवे) सङ्गच्छन्ति गावो यस्मिन् सायं समये तस्मिन् (प्रातः) प्रभाते (अहः) दिवसस्य (मध्यन्दिने) मध्याह्ने (उदिता) उदिते (सूर्य्यस्य) (दिवा) दिवसे (नक्तम्) रात्रौ (अवसा) रक्षणादिना (शन्तमेन) अतिशयितेन सुखेन (न) (इदानीम्) (पीतिः) पानम् (अश्विना) व्याप्तसुखौ (आ) (ततान) आतनोति ॥३॥
भावार्थभाषाः - कृतविवाहाः स्त्रीपुरुषाः प्रातर्मध्यसायंसमयेष्वहर्निशं कल्याणकरैः कर्म्मभिः सुखानि प्राप्नुवन्तु कदाचिदालस्यं मा कुर्वन्तु ॥३॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - And this exuberance of yajnic celebration and joy is not confined to the present moment only, it extends over days and nights. Come Ashvins, divinities of nature and nobilities of men and women, come at the rise of dawn, at mid day when the sun is risen up on high, in the evening when the cows come home. Come all day and night with your gifts of safety and security, peace and joy.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

How husbands and wives should act and behave is told.

अन्वय:

O highly learned and happy men and women ! you come at the milking of the cows ( in the evening), at early morning, at noon of day and when the sun is setting, night and day, with your felicitous most suspicious protection. Whenever there is the time for you to drink milk and water, don't transgress it (by laziness).

भावार्थभाषाः - Married couples should enjoy happiness by doing good deeds in the morning, noon and evening and day and night. Let them never be lazy.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - विवाहित स्त्री-पुरुषांनी प्रातः मह्याह्रन, सायंकाळी दिवस-रात्र आनंदपूर्वक कल्याण करणारे कार्य करावे. कधी आळस करू नये. ॥ ३ ॥