वांछित मन्त्र चुनें

ईळे॑ अ॒ग्निं स्वव॑सं॒ नमो॑भिरि॒ह प्र॑स॒त्तो वि च॑यत्कृ॒तं नः॑। रथै॑रिव॒ प्र भ॑रे वाज॒यद्भिः॑ प्रदक्षि॒णिन्म॒रुतां॒ स्तोम॑मृध्याम् ॥१॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

īḻe agniṁ svavasaṁ namobhir iha prasatto vi cayat kṛtaṁ naḥ | rathair iva pra bhare vājayadbhiḥ pradakṣiṇin marutāṁ stomam ṛdhyām ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

ईळे॑। अ॒ग्निम्। सु॒ऽअव॑सम्। नमः॑ऽभिः। इ॒ह। प्र॒ऽस॒त्तः। वि। च॒य॒त्। कृ॒तम्। नः॒। रथैः॑ऽइव। प्र। भ॒रे॒। वा॒ज॒यत्ऽभिः॑। प्र॒ऽद॒क्षि॒णित्। म॒रुता॑म्। स्तोम॑म्। ऋ॒ध्या॒म् ॥१॥

ऋग्वेद » मण्डल:5» सूक्त:60» मन्त्र:1 | अष्टक:4» अध्याय:3» वर्ग:25» मन्त्र:1 | मण्डल:5» अनुवाक:5» मन्त्र:1


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अब मनुष्यों को क्या करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - जैसे (प्रसत्तः) प्रसन्न (इह) इस संसार में मैं (नमोभिः) सत्कारों से हूँ वैसे सत्कारों से (स्ववसम्) उत्तम रक्षण जिससे उस (अग्निम्) बिजुली की (ईळे) अधिक इच्छा करता और (कृतम्) किये काम को (वि, चयत्) विवेक करता हूँ और जो (मरुताम्) मनुष्यों के समूह (वाजयद्भिः) वेगवाले (रथैरिव) वाहनों के सदृश पदार्थों से (नः) हम लोगों को पहुँचाते हैं उनको मैं (प्र, भरे) धारण करता हूँ और (प्रदक्षिणित्) प्रदक्षिणा को प्राप्त करानेवाला मैं मनुष्यों की (स्तोमम्) प्रशंसा को (ऋध्याम्) बढ़ाऊँ ॥१॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । विद्वान् जन को चाहिये कि विद्वानों के सङ्ग से अग्नि आदि विद्या को प्रकट करा के प्रसन्नता सम्पादित करे ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

प्रभु-स्मरण-प्राणायाम

पदार्थान्वयभाषाः - [१] मैं (अग्निम्) = उस अग्रणी प्रभु को (नमोभिः) = नमस्कारों द्वारा (ईडे) = उपासित करता हूँ। उस प्रभु को जो (स्ववसम्) = उत्तम रक्षणवाले हैं। प्रभु के रक्षण में रक्षित हुआ हुआ ही मैं सब कर्मों को कर पाता हूँ। वे प्रभु (इह) = यहाँ हमारे हृदयों में (प्रसत्तः) = प्रकर्षेण स्थित हुए-हुए (ना कृतम्) = हमारे कर्मों को (विचयत्) = पूरा-पूरा जान रहे हैं 'यो वेदिता कर्मणः पापकस्य तस्यान्तिके त्वे वृजिनं करोषि वर्द्धा संनिषद्य यन्मन्त्रयेते राजा तद्वेद वरुणस्तृतीयः'। [२] मैं उस प्रभु के निरीक्षण में (वाजयद्भिः) = [ वाजं कुर्वद्भिः] संग्राम को करते हुए (रथैः इव) = रथों से ही (प्रभरे) = उत्कृष्ट कार्यों का भरण करता हूँ । शरीर-रथ के द्वारा जीवन-संग्राम में उत्कृष्ट कार्यों का करनेवाला होता हूँ। (प्रदक्षिणित्) = सरल व उदार दक्षिण मार्ग से नकि उलटे [वाम] मार्ग से, गतिकरता हुआ (मरुतां स्तोमम्) = प्राणों के स्तवन को (ऋध्याम्) = समृद्ध करूँ, खूब ही प्राणसाधना करता हुआ जीवन को निर्दोष बनाने का प्रयत्न करूँ ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- प्रभु का स्तवन करूँ तथा सरल मार्ग से चलता हा प्राणसाधना में होऊँ ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अथ मनुष्यैः किं साधनीयमित्याह ॥

अन्वय:

यथा प्रसत्त इहाहं नमोभिरस्मि तथा नमोभिः स्ववसमग्निमीळे कृतं वि चयत्। ये मरुतां गणा वाजयद्भी रथैरिव नोऽस्मान् वहन्ति तानहं प्र भरे प्रदक्षिणिदहं मरुतां स्तोममृध्याम् ॥१॥

पदार्थान्वयभाषाः - (ईळे) अधीच्छामि (अग्निम्) विद्युतम् (स्ववसम्) सुष्ठ्ववो रक्षणं यस्मात्तम् (नमोभिः) सत्कारैः (इह) अस्मिन् संसारे (प्रसत्तः) प्रसन्नः (वि) (चयत्) विचिनोमि (कृतम्) (नः) अस्मान् (रथैरिव) (प्र) (भरे) (वाजयद्भिः) वेगवद्भिः (प्रदक्षिणित्) यः प्रदक्षिणां नयति (मरुताम्) मनुष्याणाम् (स्तोमम्) श्लाघाम् (ऋध्याम्) वर्धयेयम् ॥१॥
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । विदुषा विदुषां सङ्गेनाग्न्यादिविद्यामाविर्भाव्य प्रसन्नता सम्पादनीया ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Collecting the work already done for us in the field, happy and enthusiastic, in perfect faith with relentless dedication and investments, I study and adore Agni, heat, light and electric energy, rich source of protection and progress, in order to extend the knowledge, hoping that, going round the world as if by tempestuous chariots of the winds in right order, I would raise the song of celebration in honour of the scholars and humanity. May the lord of knowledge accept and consecrate our work!
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

What should men do is told further.

अन्वय:

As I am glad here with the honour received from others, so I intensely desire to have the knowledge and application of Agni (fire or electricity), which gives us much protection with due respect to the teachers. I gather what I have done, (reap what I have sown), I support the band of the thoughtful men who carry us to distant places with quick-going vehicles. Turning to the right (as a mark of respect), let me multiply the praise of the thoughtful persons.

भावार्थभाषाः - Learned men should be glad to manifest the science of Agni (fire and or electricity) etc. by associating themselves with great scholars and scientists.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)

या सूक्तात वायू, अग्नी व विद्वानांच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्वसूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. विद्वान लोकांनी विद्वानांच्या संगतीने अग्नी इत्यादी विद्या प्रकट करून प्रसन्नतेने राहावे. ॥ १ ॥