वांछित मन्त्र चुनें

उ॒त नो॒ विष्णु॑रु॒त वातो॑ अ॒स्रिधो॑ द्रविणो॒दा उ॒त सोमो॒ मय॑स्करत्। उ॒त ऋ॒भव॑ उ॒त रा॒ये नो॑ अ॒श्विनो॒त त्वष्टो॒त विभ्वानु॑ मंसते ॥४॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

uta no viṣṇur uta vāto asridho draviṇodā uta somo mayas karat | uta ṛbhava uta rāye no aśvinota tvaṣṭota vibhvānu maṁsate ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

उ॒त। नः॒। विष्णुः॑। उ॒त। वातः॑। अ॒स्रिधः॑। द्र॒वि॒णः॒ऽदाः। उ॒त। सोमः॑। मयः॑। क॒र॒त्। उ॒त। ऋ॒भवः॑। उ॒त। रा॒ये। नः॒। अ॒श्विना॑। उ॒त। त्वष्टा॑। उ॒त। विऽभ्वा॑। अनु॑। मं॒स॒ते॒ ॥४॥

ऋग्वेद » मण्डल:5» सूक्त:46» मन्त्र:4 | अष्टक:4» अध्याय:2» वर्ग:28» मन्त्र:4 | मण्डल:5» अनुवाक:4» मन्त्र:4


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अवश्य मनुष्यों को ईश्वरादिकों का सेवन करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! (नः) हम लोगों को (विष्णुः) व्यापक ईश्वर (उत) और (वातः) वायु (उत) और (अस्रिधः) नहीं हिंसा करने और (द्रविणोदाः) धन का देनेवाला (उत) और (सोमः) ऐश्वर्य्यवान् (उत) और (ऋभवः) बुद्धिमान् जन (उत) और (राये) धन के लिये (नः) हम लोगों को (उत) और (अश्विना) अध्यापक और उपदेशक जन (उत) और (त्वष्टा) सूक्ष्म करनेवाला (विभ्वा) समर्थ से (अनु, मंसते) अनुमान करें, उनसे विद्वान् (मयः) सुख को (करत्) सिद्ध करे ॥४॥
भावार्थभाषाः - जो मनुष्य ईश्वर आदि पदार्थों का सेवन करते हैं, वे जानने योग्य पदार्थों के जाननेवाले होते हैं ॥४॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

कल्याण प्राप्ति व धनार्जन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (उत) = और (विष्णु) = यह सर्वव्यापक प्रभु (नः) = हमारे लिये (मयः करत्) = कल्याण को करें । (उत) = और (वातः) = निरन्तर क्रियाशील वायु (अस्त्रिधः) = अहिंसक होती हुई हमारा कल्याण करे । (द्रविणोदाः) = धन का दाता वह प्रभु कल्याण करें। (उत) = और (सोमः) = शान्त प्रभु हमारा कल्याण करे । वस्तुतः कल्याण के लिये 'हृदय की उदारता [विष्णु] क्रियाशीलता [वात] दानवृत्ति [द्रविणोदा] तथा शान्त स्वभाव [सोमः] ' की आवश्यकता है। [२] (उत) = और (ऋभवः) = ऋत के द्वारा दीप्त होनेवाले देव (राये) = ऐश्वर्य के लिये (नः) = हमें (अनुमंसते) = [अनुमन्यन्ताम्] अनुकूल मति दें। ऋभु बनकर हम धनार्जन करें। (उत) = और (अश्विना) = प्राणापान हमें धन के लिये अनुकूल बुद्धि प्राप्त करायें। प्राणसाधना हमें धनार्जन के योग्य करे। (उत) = और (त्वष्टा) = निर्माण की देवता हमें धन के लिये अनुमति दे । निर्माण करते हुए हम धन कमायें। (उत) = और (विम्वा) = विशिष्ट सामर्थ्यवाला देव हमें धनार्जन के लिये क्षम करे।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हम 'व्यापक, क्रियाशील, त्यागवृत्ति व शान्त' बनकर कल्याम को प्राप्त करें। 'ऋत से दीप्त व्यवस्थित जीवनवाले, प्राणसाधक, निर्माता या विशिष्ट सामर्थ्यवाले बनकर धनार्जन करें।'
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अवश्यं मनुष्यैरीश्वरादिसेवनं कार्यमित्याह ॥

अन्वय:

हे मनुष्या ! नो विष्णुरुत वात उतास्रिधो द्रविणोदा उत सोम उतर्भव उत राये नोऽस्मानुताश्विनोत त्वष्टा विभ्वाऽनु मंसते तैर्विद्वान् मयस्करत् ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उत) अपि (नः) अस्मान् (विष्णुः) व्यापकेश्वरः (उत) (वातः) वायुः (अस्रिधः) अहिंसकः (द्रविणोदाः) धनप्रदः (उत) (सोमः) ऐश्वर्य्यवान् (मयः) (करत्) कुर्य्यात् (उत) (ऋभवः) मेधाविनः (उत) (राये) (नः) (अश्विना) अध्यापकोपदेशकौ (उत) (त्वष्टा) तनूकर्त्ता (उत) (विभ्वा) विभुना (अनु) (मंसते) मन्यताम् ॥४॥
भावार्थभाषाः - ये मनुष्या ईश्वरादीन् पदार्थान् सेवन्ते ते विदितवेदितव्या जायन्ते ॥४॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - And may the omnipresent lord Vishnu, sustainer of life, Vata, waves of wind and electric energy, the creator and giver of wealth, and Soma, spirit of peace and joy do us good without delay or violence. And may the experts and specialists, and the Ashvins, complementarities of natural evolution, and the maker of forms and sophisticated designs, all with their skill and power and knowledge enlighten and train us in arts and crafts for the achievement of life’s wealth and honour.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

Supremacy of God and importance of other objects are described.

अन्वय:

May we get the knowledge of and serve Omnipresent God, air, non-violent giver of wealth, a prosperous person and wise men. May the teachers and preachers and artisans come to us for the sake of true prosperity, and support us by the race of the all-pervading God.

भावार्थभाषाः - Those men who properly serve God and other beings become knowers of all things worth knowing.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - जी माणसे ईश्वराचा स्वीकार करतात ती जाणण्यायोग्य पदार्थांचे जाणकार असतात. ॥ ४ ॥