वांछित मन्त्र चुनें

त्वामिद्वृ॑त्रहन्तम॒ जना॑सो वृ॒क्तब॑र्हिषः। उ॒ग्रं पू॒र्वीषु॑ पू॒र्व्यं हव॑न्ते॒ वाज॑सातये ॥६॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

tvām id vṛtrahantama janāso vṛktabarhiṣaḥ | ugram pūrvīṣu pūrvyaṁ havante vājasātaye ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

त्वाम्। इत्। वृ॒त्र॒ह॒न्ऽत॒म॒। जना॑सः। वृ॒क्तऽबर्हिषः। उ॒ग्रम्। पू॒र्वीषु॑। पू॒र्व्यम्। हव॑न्ते। वाज॑ऽसातये ॥६॥

ऋग्वेद » मण्डल:5» सूक्त:35» मन्त्र:6 | अष्टक:4» अध्याय:2» वर्ग:6» मन्त्र:1 | मण्डल:5» अनुवाक:3» मन्त्र:6


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (वृत्रहन्तम) अतिशय करके धन को प्राप्त होनेवाले राजन् ! (वृक्तबर्हिषः) विदीर्ण किया है हवन किये हुए पदार्थों से अन्तरिक्ष को जिन्होंने ऐसे ऋत्विक् (जनासः) प्रसिद्ध पुण्यात्मा जन (वाजसातये) संग्राम वा अन्न आदि के विभाग के लिये (उग्रम्) दुष्टों में कठिन स्वभाववाले और (पूर्वीषु) प्राचीन प्रजाओं में (पूर्व्यम्) पूर्व राजाओं से किया गया सत्कार जिनका ऐसे (त्वाम्) आपकी (हवन्ते) स्तुति करते वा ग्रहण करते हैं, वह आप उनकी सर्वदा (इत्) ही उत्तम प्रकार रक्षा कीजिये ॥६॥
भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो प्रतिष्ठित क्षत्रियों के कुल में उत्पन्न हुआ, विद्या और विनय आदि से युक्त और प्रजा के पालन में तत्पर इच्छा जिसकी ऐसा होवे, उसको राजा मानो ॥६॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

पूर्वीषु पूर्व्यम्

पदार्थान्वयभाषाः - १. हे (वृत्रहन्तम) = ज्ञान की आवरणभूत वासना को अधिक-से-अधिक नष्ट करनेवाले प्रभो ! (वृक्तबर्हिषः) = जिन्होंने हृदयक्षेत्र से वासनारूप घासफूस को उखाड़ दिया है, ऐसे (जनास:) = अपनी शक्तियों को प्रादुर्भाव करनेवाले पवित्रहृदय लोग (त्वाम् इत्) = आपको ही (हवन्ते) = पुकारते हैं । २. हे (उग्रम्) = तेजस्विन् प्रभो ! (पूर्वीषु) = सर्वप्रथम स्थान पर पहुँचनेवाली प्रजाओं में (पूर्व्यम्) = पालन व पूरेण करनेवालों में उत्तम आपको ही (वाजसातये) = शक्ति की प्राप्ति के लिए [हवन्ते] पुकारते हैं । आपके सम्पर्क से ही वह शक्ति प्राप्त होती है, जो कि हमें सब शत्रुओं का पराजय करने में समर्थ करती है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ– हे प्रभो! आप ही हमारी वासना को विनष्ट करते हैं। आप ही हमें शक्ति प्राप्त कराते हैं।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

अन्वय:

हे वृत्रहन्तम राजन् ! वृक्तबर्हिषो जनासो वाजसातय उग्रं पूर्वीषु पूर्व्यं त्वां हवन्ते स त्वं तान् सर्वदेत्संरक्ष ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वाम्) (इत्) (वृत्रहन्तम) यो वृत्रं धनं हन्ति प्राप्नोति सोऽतिशयितस्तत्सम्बुद्धौ (जनासः) प्रसिद्धाः पुण्यात्मानः (वृक्तबर्हिषः) वृक्तं विदीर्णीकृतं हुतपदार्थैरन्तरिक्षं यैस्त ऋत्विजः (उग्रम्) दुष्टेषु कठिनस्वभावम् (पूर्वीषु) प्राचीनासु प्रजासु (पूर्व्यम्) पूर्वै राजभिः कृतसत्कारम् (हवन्ते) स्तुवन्ति गृह्णन्ति वा (वाजसातये) सङ्ग्रामायान्नादीनां विभागाय वा ॥६॥
भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! यः प्रतिष्ठितक्षत्रियकुलजो विद्याविनयादिसम्पन्नः प्रजापालनतत्परेच्छो भवेत्तं राजानं मन्यध्वम् ॥६॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - O lord, all the people ready for yajnic action of defence and advancement, having touched the skies by their chant and fragrance, all ready in full gear, invoke and call upon you, breaker of the cloud and destroyer of darkness and suffering, blazing with force of grandeur, first among the best leaders old and new. This is the clarion call for victory in life’s battle for sustenance and success.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The people's duties are specified.

अन्वय:

O wealthiest king! the priests have filled the firmament with oblations and they are well-known righteous persons, who admire and involve you. They are fierce for the wicked and foremost among men, honored by former kings for their fighting qualities in the battle or for distribution of food materials.

भावार्थभाषाः - O men ! you should regard him, your king who is born in a respected Kshatriya family, is endowed with knowledge, humility and other virtues and keeps on the guarding frontiers or other is shining the subjects.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - हे माणसांनो! जो प्रतिष्ठित क्षत्रिय कुलात जन्मला असेल, विद्या व विनयाने संपन्न असेल, प्रजापालनात तत्पर असण्याची इच्छा करणारा असेल, त्यालाच तुम्ही राजा माना. ॥ ६ ॥