वांछित मन्त्र चुनें

आदिद्ध॒ नेम॑ इन्द्रि॒यं य॑जन्त॒ आदित्प॒क्तिः पु॑रो॒ळाशं॑ रिरिच्यात्। आदित्सोमो॒ वि प॑पृच्या॒दसु॑ष्वी॒नादिज्जु॑जोष वृष॒भं यज॑ध्यै ॥५॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

ād id dha nema indriyaṁ yajanta ād it paktiḥ puroḻāśaṁ riricyāt | ād it somo vi papṛcyād asuṣvīn ād ij jujoṣa vṛṣabhaṁ yajadhyai ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

आत्। इत्। ह॒। नेमे॑। इ॒न्द्रि॒यम्। य॒ज॒न्ते॒। आत्। इत्। प॒क्तिः। पु॒रो॒ळाश॑म्। रि॒रि॒च्या॒त्। आत्। इत्। सोमः॑। वि। प॒पृ॒च्या॒त्। असु॑स्वीन्। आत्। इत्। जु॒जो॒ष॒। वृ॒ष॒भम्। यज॑ध्यै ॥५॥

ऋग्वेद » मण्डल:4» सूक्त:24» मन्त्र:5 | अष्टक:3» अध्याय:6» वर्ग:11» मन्त्र:5 | मण्डल:4» अनुवाक:3» मन्त्र:5


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अब योग्य आहार-विहार विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जिनके (पुरोळाशम्) उत्तम प्रकार संस्कारयुक्त अन्न को (पक्तिः) पाक (रिरिच्यात्) बढ़ावें वे (नेमे) अन्य जन (आत्) अनन्तर (इत्) ही (इन्द्रियम्) धन को (यजन्ते) प्राप्त होते हैं और जिसके (आत्) अनन्तर (इत्) ही (सोमः) ऐश्वर्य (असुष्वीन्) जो प्राणों को प्राप्त होते हैं उनको (वि, पपृच्यात्) संयुक्त हो वह (आत्) अनन्तर (इत्) ही (यजध्यै) मिलने के लिये (वृषभम्) बलिष्ठ का (जुजोष) सेवन करता है (आत्) अनन्तर (इत्, ह) ही वे सब राज्य और बल को प्राप्त होने के योग्य होवें ॥५॥
भावार्थभाषाः - जो जन उत्तम प्रकार संस्कारयुक्त अन्नों का पाक करके रुचिपूर्वक भोजन करते हैं, वे बल को प्राप्त होके रोग से रहित होने के योग्य होवें और ऐश्वर्य्य को प्राप्त होके धर्म्म और यथार्थवक्ता पुरुषों की सेवा करें ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

उपासना से सम्पर्क तक

पदार्थान्वयभाषाः - [१] गतमन्त्र के अनुसार जब वासनाओं के साथ संग्राम प्रारम्भ होता है (आत् इत् इ) = तभी निश्चय से (नेमे) = कई सौभाग्यशाली लोग (इन्द्रियं यजन्ते) = उस शक्ति के पुञ्ज [इन्द्रियं वीर्यं बलम्] प्रभु का उपासन करते हैं। (आत् इत्) = तभी (पक्तिः) = अपना ठीक परिपाक करनेवाला यह साधक (पुरोडाशम्) = [मस्तिष्को वै पुरोडाशः तै० ३।२८।७] मस्तिष्क को (रिरिच्यात्) = सब अशुभ विचारों से रिक्त करके पवित्र करता है। प्रभु की उपासना के समान जीवन को पवित्र करनेवाली अन्य वस्तु नहीं है। [२] (आत् इत्) = अब मस्तिष्क के पवित्र होने पर यह (सोमः) = सौम्य स्वभाव का पुरुष (असुष्वीन्) = यज्ञ आदि न करने की भावनाओं को (विपपृच्यात्) = अपने से पृथक् करता है। (आत् इत्)= इन अयज्ञिय भावनाओं को दूर करने के बाद यह (वृषभं यजध्यै) = उस शक्तिशाली प्रभु का यजन करने के लिए (जुजोष) = प्रीतिवाला होता है। उस प्रभु के साथ सम्पर्क को प्राप्त करता है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- कुछ ही लोग शक्तिशाली प्रभु का उपासन करते हैं। वे मस्तिष्क को कुविचारों से शून्य कर पाते हैं। अयज्ञिय भावों को अपने से पृथक् करते हैं और उस शक्तिशाली प्रभु का सम्पर्क प्राप्त करते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अथ युक्ताहारविहारविषयमाह ॥

अन्वय:

हे मनुष्या ! येषां पुरोळाशं पक्ती रिरिच्यात् ते नेम आदिदिन्द्रियं यजन्ते यस्यादित् सोमोऽसुष्वीन् वि पपृच्यात् स आदिद् यजध्यै वृषभं जुजोष। आदिद्ध ते सर्वे राज्यं बलञ्च प्राप्तुमर्हेयुः ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (आत्) आनन्तर्य्ये (इत्) एव (ह) किल (नेमे) अन्ये (इन्द्रियम्) धनम् (यजन्ते) सङ्गच्छन्ते (आत्) (इत्) (पक्तिः) पाकः (पुरोळाशम्) सुसंस्कृतान्नम् (रिरिच्यात्) अतिरिच्यात् (आत्) (इत्) (सोमः) ऐश्वर्य्यम् (वि) (पपृच्यात्) संयुज्येत (असुष्वीन्) येऽसूनभिसुन्वन्ति तान् (आत्) (इत्) (जुजोष) जुषते (वृषभम्) बलिष्ठम् (यजध्यै) यष्टुं सङ्गन्तुम् ॥५॥
भावार्थभाषाः - ये जनाः सुसंस्कृतान्यन्नानि पक्त्वा यथारुचि भुञ्जते ते बलम्प्राप्य रोगातिरिक्ता भवितुमर्हेयुरैश्वर्य्यं प्राप्य धर्म्ममाप्तांश्च सेवेरन् ॥५॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - And then the warriors all work for the honour and excellence of the nation through joint action. And then let the fruit of the action and struggle, like delicious pudding seasoned, be consolidated and reserved. And then when the present and future is secured, let the soma of joy be prepared and ripened for the warriors of courage and valour, and then let all join Indra, virile and generous leader, in the celebration.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The utility of being regular in eating and walking etc. is emphasized.

अन्वय:

O men! there are some whose Puro Dasha (nice and cooked nourishing food for oblations and eating) is excellent. They become strong by taking it, are able to earn money well. The person whose wealth is used for the good of living beings, cooperates with a mighty man. All such persons are fit to acquire kingdom and strength.

भावार्थभाषाः - The persons who eat Puro Dasha food to their liking, get strength and are free from diseases. They should serve absolutely truthful persons and Dharma (righteousness) and thus they obtain wealth and prosperity.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - भावार्थ -जी माणसे उत्तम संस्कारित केलेले अन्न शिजवून रुचिपूर्वक भोजन करतात त्यांना बल प्राप्त होते व ती रोगरहित होतात. त्यांनी ऐश्वर्य प्राप्त करून धर्म व आप्त पुरुषांची सेवा करावी. ॥ ५ ॥