वांछित मन्त्र चुनें

अव॑ स्य शू॒राध्व॑नो॒ नान्ते॒ऽस्मिन्नो॑ अ॒द्य सव॑ने म॒न्दध्यै॑। शंसा॑त्यु॒क्थमु॒शने॑व वे॒धाश्चि॑कि॒तुषे॑ असु॒र्या॑य॒ मन्म॑ ॥२॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

ava sya śūrādhvano nānte smin no adya savane mandadhyai | śaṁsāty uktham uśaneva vedhāś cikituṣe asuryāya manma ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

अव॑। स्य॒। शू॒र॒। अध्व॑नः। न। अन्ते॑। अ॒स्मिन्। नः॒। अ॒द्य। सव॑ने। म॒न्दध्यै॑। शंसा॑ति। उ॒क्थम्। उ॒शना॑ऽइव। वे॒धाः। चि॒कि॒तुषे॑। अ॒सु॒र्या॑य। मन्म॑ ॥२॥

ऋग्वेद » मण्डल:4» सूक्त:16» मन्त्र:2 | अष्टक:3» अध्याय:5» वर्ग:17» मन्त्र:2 | मण्डल:4» अनुवाक:2» मन्त्र:2


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर राजविषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (शूर) शत्रुओं के नाशक ! जो (अस्मिन्) इस (सवने) क्रियाविशेषरूप यज्ञ में (अद्य) आज (मन्दध्यै) आनन्द करने को (नः) हम लोगों के (उशनेव) सदृश कामना करता हुआ (वेधाः) बुद्धिमान् जन (उक्थम्) कहने योग्य शास्त्र और (मन्म) विज्ञान को (शंसाति) प्रशंसित करे (असुर्याय) अविद्वानों में उत्पन्न अविद्वान् पुरुष के लिये (चिकितुषे) जनाने को हम लोगों के क्रियाविशेष यज्ञ में (अन्ते) समीप में प्रशंसित करे, उस (अध्वनः) मार्ग के जानेवाले को आप (न) न (अव) विरोध में (स्य) अन्त को प्राप्त कराओ ॥२॥
भावार्थभाषाः - हे राजन् ! जो बुद्धिमान् सब से विद्याओं की कामना करते हुए उपदेशक हों, उनकी निरन्तर रक्षा करो ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

इन्द्रियाश्वों को विषय बन्धन से छुड़ाना

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (शूर) = शत्रुओं को शीर्ण करनेवाले प्रभो ! (अध्वनः अन्ते न) = जिस प्रकार मार्ग समाप्ति पर अश्वों को खोलते हैं, उसी प्रकार आप (नः) = हमारे (अस्मिन् सवने) = इस जीवनयज्ञ (अद्य) = आज (मन्दध्यै) = आनन्दप्राप्ति के लिए (अव स्य) = [षोऽन्तकर्मणि] इन्द्रियाश्वों को विषयों के बन्धन से मुक्त करिए। [२] (उशनाः इव) = सर्वहित की कामना करते हुए उपासक के समान यह भक्त (उक्थम्) = स्तोत्रों का शंसन करता है। इस प्रभुभक्ति से ही इसकी उदार लोकहितात्मक वृत्ति बनी रहती है। (वेधाः) = यह ज्ञानी बनकर (चिकितुषे) = उस सर्वज्ञ (असुर्याय) = प्राणशक्ति का संचार करनेवालों में उत्तम प्रभु के लिए (मन्म) = मननीय ज्ञान को प्राप्त करता है। जितना जितना ज्ञान प्राप्त करता चलता है, उतना उतना प्रभु के समीप होता जाता है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- प्रभु हमारी इन्द्रियों को विषयबन्धन से मुक्त करें, ताकि हम जीवनयात्रा ठीक से पूर्ण कर सकें। हम ज्ञानवर्धन करते हुए प्रभु के स्तोता बनें ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुना राजविषयमाह ॥

अन्वय:

हे शूर ! योऽस्मिन् सवनेऽद्य मन्दध्यै नोऽस्मानुशनेव वेधा उक्थं मन्म शंसात्यसुर्य्याय चिकितुषे नः सवनेऽन्ते शंसाति तमध्वनो गन्तारं त्वं नाव स्य ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अव) विरोधे (स्य) अन्तं प्रापय (शूर) शत्रूणां हिंसक (अध्वनः) मार्गस्य (न) निषेधे (अन्ते) समीपे (अस्मिन्) (नः) अस्माकम् (अद्य) (सवने) क्रियाविशेषयज्ञे (मन्दध्यै) मन्दितुमानन्दितुम् (शंसाति) शंसेत (उक्थम्) वक्तुं योग्यं शास्त्रम् (उशनेव) यथाकामाः (वेधाः) मेधावी (चिकितुषे) विज्ञापनाय (असुर्याय) असुरेष्वविद्वत्सु भवायाविदुषे (मन्म) विज्ञानम् ॥२॥
भावार्थभाषाः - हे राजन् ! ये धीमन्तः सर्वेभ्यो विद्याः कामयमाना उपदेशका भवेयुस्तान् सततं रक्ष ॥२॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Indra, such as you are, guard us in this yajnic programme of holy living so that we may enjoy life and you too be happy with us. Guard us, pray, O Ruler, as you would the boundaries of the path of progress. Forsake us not till the end. The wise celebrant like a poet and lover sings songs of adoration and speaks words of wisdom to enlighten the simple innocents eager to learn and pray.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The rulers duties are highlighted.

अन्वय:

O brave king ! you destroy enemies. Do not put an end to their life. Always protect a preacher who admires the Shastras and the knowledge in order to gladden us in this Yajna, which is yet another name of a genuine desire of the welfare of all. Protect a noble travelling preacher because he tries to enlighten less fortunate and ignorant persons living near the site of our Yajna.

भावार्थभाषाः - O king! you should always protect the wise preachers because they desire to make all people highly learned.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - हे राजा ! जे बुद्धिमान लोक सर्वांच्या विद्येची कामना बाळगून उपदेशक बनतात त्यांचे निरंतर रक्षण कर. ॥ २ ॥