वांछित मन्त्र चुनें

वि मे॑ पुरु॒त्रा प॑तयन्ति॒ कामाः॒ शम्यच्छा॑ दीद्ये पू॒र्व्याणि॑। समि॑द्धे अ॒ग्नावृ॒तमिद्व॑देम म॒हद्दे॒वाना॑मसुर॒त्वमेक॑म्॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

vi me purutrā patayanti kāmāḥ śamy acchā dīdye pūrvyāṇi | samiddhe agnāv ṛtam id vadema mahad devānām asuratvam ekam ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

वि। मे॒। पु॒रु॒ऽत्रा। प॒त॒य॒न्ति॒। कामाः॑। शमि॑। अच्छ॑। दी॒द्ये॒। पू॒र्व्या॑णि॑। सम्ऽइ॑द्धे। अ॒ग्नौ। ऋ॒तम्। इत्। व॒दे॒म॒। म॒हत्। दे॒वाना॑म्। अ॒सु॒र॒ऽत्वम्। एक॑म्॥

ऋग्वेद » मण्डल:3» सूक्त:55» मन्त्र:3 | अष्टक:3» अध्याय:3» वर्ग:28» मन्त्र:3 | मण्डल:3» अनुवाक:5» मन्त्र:3


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

0

पदार्थान्वयभाषाः - जिनसे (मे) मेरी (पुरुत्रा) बहुत (कामाः) अभिलाषाएँ (पतयन्ति) स्वामी को स्पष्ट कहने की इच्छा करती हैं उन (पूर्व्याणि) पूर्वजनों से सिद्ध किये गये (शमि) कर्मों को मैं (अच्छ) उत्तम प्रकार (वि) विशेष करके (दीद्ये) प्रकाश करूँ (समिद्धे) प्रदीप्त (अग्नौ) अग्नि में जैसे (देवानाम्) उत्तम पदार्थों के मध्य में (महत्) बड़े (एकम्) सहायरहित (असुरत्वम्) प्राणों के आधार (ऋतम्) सत्य को (वदेम) कहे उसको (इत्) ही सब लोग कहें ॥३॥
भावार्थभाषाः - मनुष्य लोग आलस्य को त्याग के पूर्व पुरुषों करके किये हुये कर्मों का सेवन देवों के देव सबके आधार सत्यस्वरूप और दीपक से घट आदि के सदृश भीतर व्याप्त परमात्मा को साक्षात् देख के अन्य जनों के प्रति उपदेश देवैं ॥३॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

ज्ञानाग्नि को दीप्त करके ऋत का पालन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (मे) = मेरी (कामा:) = कामनाएँ (पुरुत्रा) = अनेक प्रकार (विपतयन्ति) = विविध दिशाओं में गतिवाली होती हैं। प्रभुकृपा से मैं (समि अच्छा) = उत्तम कर्मों का लक्ष्य करके पूर्व्याणि पालक व पूरक ज्ञानों को अथवा सृष्टि के प्रारम्भ में दिये गये इन ज्ञानों को (दीद्ये) = अपने अन्दर दीप्त करता हूँ । इन दीप्त ज्ञानों के होने पर मेरे कर्म उत्तम ही होते हैं। [२] (अग्नौ समिद्धे) = इस ज्ञानानि के समिद्ध होने पर (इत्) = निश्चय से (ऋतं वदेम) = हम अपने जीवन से ऋत का ही प्रतिपादन करें। हम ऋत को ही बोलें। हमारे सब कार्य ऋत के अनुसार हों। 'अनृतात् सत्यमुपैमि' अमृत को छोड़कर ऋत को बोलना ही तो सर्वमहान् व्रत है। यह ऋत का पालन करनेवाला अनुभव करता है कि देवों का प्राणशक्ति संचार का कार्य अद्भुत व महान् है । ऋत का पालन करनेवाले के जीवन को सूर्यादि देव प्राणशक्ति से परिपूर्ण कर देते हैं ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हमारे में विविध कामनाएँ उठती हैं। सर्वोत्तम कामना यही है कि हम ज्ञानदीप्त होकर ऋत के अनुसार कार्यों को करनेवाले बनें ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

0

अन्वय:

यैर्मे पुरुत्रा कामाः पतयन्ति तानि पूर्व्याणि शम्यहमच्छ विदीद्ये समिद्धेऽग्नाविव देवानाम्महदेकमसुरत्वमृतं वदेम तदिदेव सर्वे वदन्तु ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वि) विशेषे (मे) मम (पुरुत्रा) बहूनि (पतयन्ति) पतिमाचक्षन्ते (कामाः) अभिलाषाः (शमि) कर्माणि। शमीति कर्मना०। निघं० २। १। (अच्छ)। अत्र संहितायामिति दीर्घः। (दीद्ये) प्रकाशयेयम्। दीदयतीति ज्वलतिकर्मा। निघं० १। १६। (पूर्व्याणि) पूर्वैः साधितानि (समिद्धे) प्रदीप्ते (अग्नौ) (ऋतम्) सत्यम् (इत्) एव (वदेम) महत् (देवानाम्) दिव्यानां पदार्थानां मध्ये (असुरत्वम्) प्राणाधारम् (एकम्) असहायम् ॥३॥
भावार्थभाषाः - मनुष्या आलस्यं विहाय पूर्वैराप्तैराचरितानि कर्माणि सेवित्वा देवानां देवं सर्वाधारं सत्यस्वरूपं दीपेन घटादिकमिवान्तर्व्याप्तं परमात्मानं साक्षाद्दृष्ट्वाऽन्यान् प्रत्युपदिशन्तु ॥३॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - My desire and ambitions are great and many, they soar high and far in search of holy fulfilment. I pray I may realise them well in solemn yajnic action, shine myself and illuminate the ancient traditions. Let us all speak the truth, sing songs of Divinity when the fire is rising in flames of yajna, and let us exalt the universal law of Divinity operative in the universe. Great, glorious and one is the life and spirit of the life and spirit of the divinities of natural force.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The attributes of Agni are mentioned.

अन्वय:

Variously do my manifold desires try to over power me. May I seek light well (inspirations) from the deeds performed by the ancient people. As the hymns are recited at the kindling, let us always speak the Great Truth. God is the life and support of all divine things. Let all people also speak the truth and know that one-ever true God, who is un-paralleled.

भावार्थभाषाः - It is the duty of all men to give up all laziness, to perform good deeds of the ancient absolutely truthful and reliable persons, and to realize His presence within and outside of that One (God). Supreme spirit He is the Illuminator of all luminaries and enlightened persons and in their dwellings. They should have internally direct perception of Him through Yoga, as they visualize very far with the help of the Lighthouse. Then they should preach about Him to others.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - माणसांनी आळस सोडावा व पूर्वजांनी केलेल्या कर्माचे सेवन करावे. देवांचा देव, सर्वांचा आधारस्वरूप, सत्यस्वरूप व दीपक जसा घट प्रकाशित करतो तसे अंतःकरणात तेवणाऱ्या परमेश्वराला साक्षात पाहून इतरांना उपदेश करावा. ॥ ३ ॥