वांछित मन्त्र चुनें

तुभ्यं॒ ब्रह्मा॑णि॒ गिर॑ इन्द्र॒ तुभ्यं॑ स॒त्रा द॑धिरे हरिवो जु॒षस्व॑। बो॒ध्या॒३॒॑पिरव॑सो॒ नूत॑नस्य॒ सखे॑ वसो जरि॒तृभ्यो॒ वयो॑ धाः॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

tubhyam brahmāṇi gira indra tubhyaṁ satrā dadhire harivo juṣasva | bodhy āpir avaso nūtanasya sakhe vaso jaritṛbhyo vayo dhāḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

तुभ्य॑म्। ब्रह्मा॑णि। गिरः॑। इ॒न्द्र॒। तुभ्य॑म्। स॒त्रा। द॒धि॒रे॒। ह॒रि॒ऽवः॒। जु॒षस्व॑। बो॒धि। आ॒पिः। अव॑सः। नूत॑नस्य। सखे॑। व॒सो॒ इति॑। ज॒रि॒तृऽभ्यः॑। वयः॑। धाः॒॥

ऋग्वेद » मण्डल:3» सूक्त:51» मन्त्र:6 | अष्टक:3» अध्याय:3» वर्ग:16» मन्त्र:1 | मण्डल:3» अनुवाक:4» मन्त्र:6


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) ऐश्वर्य्य के धारणकर्त्ता ! जो (गिरः) वाणियाँ (तुभ्यम्) आपके लिये (ब्रह्माणि) धनों को और हे (हरिवः) उत्तम घोड़े आदि से युक्त जो वाणियाँ (तुभ्यम्) आपके लिये (सत्रा) सत्य को (दधिरे) धारण करें उनका आप (जुषस्व) सेवन करो। हे (सखे) मित्र ! (नूतनस्य) नवीन (अवसः) रक्षणादि के (आपिः) व्याप्त हुए आप उनको (बोधि) जानिये हे (वसो) धन को प्राप्त आप (जरितृभ्यः) स्तुतिकर्त्ता विद्वानों के लिये (वयः) जीवन को (धाः) धारण कीजिये ॥६॥
भावार्थभाषाः - मनुष्यों को चाहिये कि ऐसी वाणी ग्रहण करें और सुनें कि जिससे धनसंग्रह होता है, सत्य की रक्षा की जाती और जीवन बढ़ता है ॥६॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

प्रभुस्तवन से उत्कृष्ट जीवन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] हे (इन्द्र) = परमैश्वर्यशालिन् प्रभो ! (तुभ्यम्) = आपके लिए (ब्रह्माणि) = इन ज्ञानवाणियों का (सत्रा) = सदा (दधिरे) = धारण किया जाता है। इन ज्ञानवाणियों के अध्ययन से आपकी प्राप्ति होती है। हे (हरिवः) = प्रशस्त इन्द्रियाश्वोंवाले-उत्तम इन्द्रियरूप अश्वों को प्राप्त करानेवाले प्रभो! (तुभ्यम्) = आपकी प्राप्ति के लिए ही (गिरः) = इन स्तुतिवाणियों को सदा धारण करते हैं। इन स्तुति-वाणियों से हम आपके समीप प्राप्त होते हैं। हे प्रभो ! (जुषस्व) = इन स्तुति-वाणियों को आप प्रीतिपूर्वक सेवन करिए ये आपके लिए प्रिय हों। [२] आप (आपिः) = सर्वत्र व्याप्त हैं। (नूतनस्य अवसः) = अत्यन्त स्तुत्य [नु स्तुतौ] रक्षण को आप बोधि जानिए। आप हमारा सर्वथा रक्षण करनेवाले हों। हे (सखे) = मित्र ! (वसो) = हमें वसानेवाले प्रभो ! (जरितृभ्यः) = हम स्तोताओं के लिए (वयः धा:) = उत्कृष्ट जीवन को धारण करिए ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हम प्रभु का स्तवन करें। प्रभु हमारा रक्षण करें और हमारे लिए उत्कृष्ट जीवन को धारण करें।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह।

अन्वय:

हे इन्द्र या गिरस्तुभ्यं ब्रह्माणि, हे हरिवो या वाचस्तुभ्यं सत्रा दधिरे तास्त्वं जुषस्व। हे सखे नूतनस्याऽवस आपिस्सँस्ता बोधि। हे वसो त्वं जरितृभ्यो वयो धाः ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (तुभ्यम्) (ब्रह्माणि) धनानि (गिरः) वाचः (इन्द्र) ऐश्वर्य्यधारक (तुभ्यम्) (सत्रा) सत्यम् (दधिरे) धरेयुः (हरिवः) प्रशस्ताऽश्वादियुक्त (जुषस्व) सेवस्व (बोधि) बुध्यस्व (आपिः) व्याप्तः सन् (अवसः) रक्षणादेः (नूतनस्य) नवीनस्य (सखे) मित्र (वसो) प्राप्तधन (जरितृभ्यः) स्तावकेभ्यो विद्वद्भ्यः (वयः) जीवनम् (धाः) धेहि ॥६॥
भावार्थभाषाः - मनुष्यैस्तादृशी वाग् ग्राह्या श्राव्या यादृश्या धनं जायते सत्यं रक्ष्यते जीवनं वर्द्ध्यते ॥६॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Indra, lord of excellence, accept and cherish the songs of the celebrants which bear the wealth of divine praise in your honour, which bear the truth of existence with gratitude. O lord omnipresent, lord of vitalities, friend and shelter of all, know this, and bring for the celebrants the latest methods of protection and good health and long age.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The same subject of duties of the rulers is further explained.

अन्वय:

O Indra (upholder of wealth) ! you are Lord of horses. Our speeches (prayers) are aimed at seeking wealth, and truth. Please accept them lovingly. O friend ! being the pervader of the new protection, teach us. O wealthy king ! support the life of the admiring learned persons.

भावार्थभाषाः - The men should listen but accept only a speech which gives wealth and preserves truth, so that the life is advanced,
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - माणसांनी अशी वाणी ग्रहण करावी व असे ऐकावे की ज्यामुळे धनसंग्रह व्हावा. सत्याचे रक्षण केले जावे व जीवन वाढावे. ॥ ६ ॥