वांछित मन्त्र चुनें

वै॒श्वा॒न॒रं मन॑सा॒ग्निं नि॒चाय्या॑ ह॒विष्म॑न्तो अनुष॒त्यं स्व॒र्विद॑म्। सु॒दानुं॑ दे॒वं र॑थि॒रं व॑सू॒यवो॑ गी॒र्भी र॒ण्वं कु॑शि॒कासो॑ हवामहे॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

vaiśvānaram manasāgniṁ nicāyyā haviṣmanto anuṣatyaṁ svarvidam | sudānuṁ devaṁ rathiraṁ vasūyavo gīrbhī raṇvaṁ kuśikāso havāmahe ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

वै॒श्वा॒न॒रम्। मन॑सा। अ॒ग्निम्। नि॒ऽचाय्य॑। ह॒विष्म॑न्तः। अ॒नु॒ऽस॒त्यम्। स्वः॒ऽविद॑म्। सु॒ऽदानु॑म्। दे॒वम्। र॒थि॒रम्। व॒सु॒ऽयवः॑। गीः॒ऽभिः। र॒ण्वम्। कु॒शि॒कासः॑। ह॒वा॒म॒हे॒॥

ऋग्वेद » मण्डल:3» सूक्त:26» मन्त्र:1 | अष्टक:3» अध्याय:1» वर्ग:26» मन्त्र:1 | मण्डल:3» अनुवाक:2» मन्त्र:1


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अब नव ऋचावाले छब्बीसवें सूक्त का प्रारम्भ है। उसके प्रथम मन्त्र में अग्नि आदि से विद्वान् क्या सिद्ध करें, इस विषय को कहते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे (कुशिकासः) उपदेशक जन (हविष्मन्तः) देने योग्य वस्तुओं से युक्त (वसुयवः) धन इकट्ठा करने में तत्पर हम लोग (मनसा) विज्ञान से (निचाय्य) निश्चय कराकर (स्वर्विदम्) धन की प्राप्ति करानेवाले (रण्वम्) शब्द करते हुए (रथिरम्) सुन्दर वाहनों से युक्त (अनुषत्यम्) सत्य के अनुकूल (सुदानुम्) उत्तम पदार्थों के देनेवाले (देवम्) प्रकाशकारक (वैश्वानरम्) सम्पूर्ण मनुष्यों के प्रकाशकर्त्ता (अग्निम्) अग्नि को (हवामहे) ग्रहण करते हैं, वैसे आप लोग भी इस अग्नि का (गीर्भिः) वाणियों से स्वीकार करें ॥१॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे मनुष्य अग्नि के गुणकर्मस्वभावों का निश्चय करके कार्य्यों को सिद्ध करते हैं, वैसे ही पृथिवी आदि पदार्थों के गुणकर्मस्वभावों के निश्चय और उपकार से कार्य्यों को सिद्ध करो ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

वैश्वानर प्रभु का दर्शन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (वसूयवः) = सब वसुओं को अपनाने की कामनावाले शरीर में निवास को उत्तम बनाने के लिए आवश्यक तत्त्वों को जुटानेवाले (कुशिकासः) = प्रभु के नामों का उच्चारण करनेवाले हम (गीर्भिः) = स्तुति-वाणियों से (रण्वम्) = रमणीय प्रभु को हवामहे पुकारते हैं। उस प्रभु को जो कि (सुदानुम्) = सब उत्तम वस्तुओं को देनेवाले हैं अथवा [दाप् लवने] हमारी वासनाओं का उत्तमता से खण्डन करनेवाले हैं। (देवम्) = प्रकाशमय हैं- हमारे जीवनों को द्योतित करनेवाले हैं। (रथिरम्) = हमारे शरीर रूप रथ के सारथि हैं। [२] (हविष्मन्त:) = दानपूर्वक अदन करनेवाले व्यक्ति इस (अग्निम्) = प्रकाशमय प्रभु को (मनसा) = शुद्ध अन्तःकरण द्वारा (निचाय्या) = निश्चय करके पुकारते हैं [हवामहे]। उस प्रभु को जो कि (वैश्वानरम्) = सब मनुष्यों का हित करनेवाले हैं। (अनुषत्यम्) = सत्य से अनुगत हैं, सत्यस्वरूप हैं और सत्य द्वारा प्राप्त होते हैं। जितना-जितना हम सत्य को अपनाते हैं, उतना उतना प्रभु के समीप होते हैं। (स्वर्विदम्) = ये प्रभु प्रकाश को प्राप्त करानेवाले हैं। [स्वः = प्रकाश, विद् लाभे] ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- प्रभु का दर्शन शुद्ध अन्तःकरण से होता है। जितना-जितना हम सत्य को अपनाते हैं, उतना उतना प्रभु के समीप होते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अथाग्न्यादिना विद्वद्भिः किं साध्यमित्याह।

अन्वय:

हे मनुष्या यथा कुशिकासो हविष्मन्तो वसुयवो वयं मनसा निचाय्य स्वर्विदं रण्वं रथिरमनुषत्यं सुदानुं देवं वैश्वानरमग्निं हवामहे तथा यूयमप्येनं गीर्भिः स्वीकुरुत ॥१॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वैश्वानरम्) विश्वेषां नराणां प्रकाशकम् (मनसा) विज्ञानेन (अग्निम्) पावकम् (निचाय्य) निश्चयं कारयित्वा। अत्र संहितायामिति दीर्घः। (हविष्मन्तः) बहूनि हवींषि दातव्यानि विद्यन्ते येषान्ते (अनुषत्यम्) सत्यस्यानुकूलम् (स्वर्विदम्) स्वः सुखं विन्दति येन तम् (सुदानुम्) शोभनानान्दातारम् (देवम्) प्रकाशकम् (रथिरम्) रथा रमणीयानि यानानि भवन्ति यस्मिँस्तम् (वसुयवः) ये वसूनि युवन्ति मिश्रयन्ति ते। अत्रान्येषामपीत्युकारदीर्घः। (गीर्भिः) वाग्भिः (रण्वम्) शब्दायमानम् (कुशिकासः) उपदेशकाः (हवामहे) गृह्णीयाम ॥१॥
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। यथा मनुष्या अग्नेर्गुणकर्मस्वभावान्निश्चित्य कार्य्याणि साध्नुवन्ति तथैव पृथिव्यादीनां गुणकर्मस्वभावनिश्चयोपकाराभ्यां कार्य्याणि साध्नुवन्तु ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - We Kushikas, i.e., teachers and researchers in search of the wealth and values of nature and life, bearing fragrant offerings for yajna and inputs for the programme, having analysed and determined the specific nature, character and action of Vaishvanara Agni, with our mind and reason, invoke, invite, enkindle and raise this global power, divine fire and life’s vitality of the earth and her children, universally operative in accordance with the laws of cosmic truth, source of infinite happiness and comfort, generous giver, brilliant light, fast as the bright-rays of energy, loud and bold, and delightful for any seeker to perceive, and we celebrate this Agni with our holiest voices of faith and joy-
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The properties and uses of Agni are mentioned.

अन्वय:

O men ! we preachers of truth possess gift-worthy things and accept (take or utilize) desirable wealth. The Agni (fire) is beneficent to all, bestows happiness, gives good articles, illuminates the means of charming and rattling vehicles when blazing. Having learnt sweetly about its movements and working fully well and giving instructions about it verbally and practically, you should also accept and utilize it.

भावार्थभाषाः - As the men accomplish many works after deciding the attributes, functions and nature of the fire, similarly they should accomplish works after knowing thoroughly the properties, functions and nature of the earth and other elements and utilizing them properly.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)

या सूक्तात विद्वान, अग्नी व वायूच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्तात सांगितलेल्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जशी माणसे अग्नीच्या गुणकर्मस्वभावाचा निश्चय करून कार्य सिद्ध करतात, तसेच पृथ्वी इत्यादी पदार्थांच्या गुणकर्मस्वभावाचा निश्चय करून उपकाराचे कार्य सिद्ध करा. ॥ १ ॥