वांछित मन्त्र चुनें
देवता: वायु: ऋषि: गृत्समदः शौनकः छन्द: गायत्री स्वर: षड्जः

वायो॒ ये ते॑ सह॒स्रिणो॒ रथा॑स॒स्तेभि॒रा ग॑हि। नि॒युत्वा॒न्त्सोम॑पीतये॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

vāyo ye te sahasriṇo rathāsas tebhir ā gahi | niyutvān somapītaye ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

वायो॒ इति॑। ये। ते॒। स॒ह॒स्रिणः॑। रथा॑सः। तेभिः॑। आ। ग॒हि॒। नि॒युत्वा॑न्। सोम॑ऽपीतये॥

ऋग्वेद » मण्डल:2» सूक्त:41» मन्त्र:1 | अष्टक:2» अध्याय:8» वर्ग:7» मन्त्र:1 | मण्डल:2» अनुवाक:4» मन्त्र:1


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अब इक्कीस चावाले इकतालीसवें सूक्त का आरम्भ है, इसके प्रथम मन्त्र में अध्यापक के विषय को कहते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (वायो) पवन के समान वर्त्तमान विद्वान् ! (ये) जो (ते) आपके वायुवद् वेगवाले (सहस्रिणः) असंख्यात वेगादि गुणोंवाले (रथासः) रमणीय यान हैं (तेभिः) उनके साथ (नियुत्वान्) नियमयुक्त होते हुए (सोमपीतये) उत्तम ओषधियों के रस पीने को (आ,गहि) आइये ॥१॥
भावार्थभाषाः - पवन के असंख्य जो वेग आदि कर्म हैं, उनको जानके इधर-उधर मनुष्यों को जाना-आना चाहिये ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

सहस्त्री रथ

पदार्थान्वयभाषाः - १. 'वायुरनिलममृतमथेदं भस्मान्तं शरीरम्' इस मन्त्रभाग में कहा है कि शरीर भस्मान्त है तो आत्मा अपार्थिव व अमृत है। 'अत् सातत्य गमने' से आत्मा शब्द बनता है और 'वा गतौ' से वायु । इस वायु को कर्मानुसार शरीर प्राप्त होते रहते हैं। ये शरीर जीवनयात्रा के रथ हैं। मन के दृष्टिकोण से ये सहस्रिण: = [स+हस्] प्रसन्नता युक्त होने चाहिएं। शरीर के दृष्टिकोण से सहस्रिणः = दीर्घकाल तक चलनेवाले होने चाहिएं। मन्त्र में कहते हैं कि (वायो) = हे गतिशील जीव ! ये जो (ते) = तेरे (सहस्त्रिणः) = प्रसन्नतायुक्त तथा दीर्घकाल तक चलनेवाले (रथासः) = शरीर-रथ हैं (तेभिः) = उनसे (आगहि) तू प्रभु के समीप प्राप्त होनेवाला हो । प्रभु को वही व्यक्ति प्राप्त होता है जो कि इस शरीररथ को बड़ा ठीक रखे। सामान्यतः हमें सबल व प्रसन्न बनने का प्रयत्न करना ही चाहिए - यही प्रभु का प्रिय बनने का मार्ग है। २. इस वायु नामक आत्मा के इन्द्रियरूप घोड़ों को 'नियुत् ' कहते हैं, चूँकि इन्हें निश्चय से अपने-अपने कार्य में लगे ही रहना चाहिए । हे वायो ! (नियुत्वान्) = इन प्रशस्त इन्द्रियाश्वोंवाला बनकर (सोमपीतये) = तू सोम का-वीर्यशक्ति का अपने अन्दर ही पान करनेवाला हो। इस सोम को तू शरीर में ही व्याप्त कर । वस्तुतः सुरक्षित हुआ हुआ यह सोम ही तुझे दीर्घजीवी व प्रसन्नचित्त बनानेवाला होगा - यह सोम ही तुझे 'सहस्त्री' बनाएगा।
भावार्थभाषाः - भावार्थ– 'हम मन में प्रसन्न हों और शरीर में दीर्घजीवी हों' तभी प्रभु को प्राप्त करेंगे। इसके लिए प्रशस्तेन्द्रिय बनकर सोम का रक्षण करनेवाले बनें ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अथाध्यापकविषयमाह।

अन्वय:

हे वायो वायुवद्वर्त्तमान विद्वन् ये ते वायुवेगाः सहस्रिणो रथासः सन्ति तेभिस्सह नियुत्वान् सन् सोमपीतय आगहि आगच्छ ॥१॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वायो) (ये) (ते) तव (सहस्रिणः) सहस्रमसङ्ख्याता वेगादयो गुणाः सन्ति येषां ते (रथासः) रमणीयाः (तेभिः) तैः (आ,गहि) आगच्छ (नियुत्वान्) नियमनियुक्तः (सोमपीतये) सोमौषधिरसपानाय ॥१॥
भावार्थभाषाः - वायोरसङ्ख्यानि यानि वेगादीनि कर्माणि सन्ति तानि विदित्वा इतस्ततो मनुष्या गच्छन्त्वागच्छन्तु ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Vayu, tempestuous power of divine nature, intelligence of the learned, commanding a thousand chariots and laws of motion, come with all those powers and laws to drink of the soma of life’s joy.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The attributes of a teacher in technology are stated.

अन्वय:

O learned person! you are mighty and benevolent like the wind. You are observer of your framed rules and time. Come with various attractive speedy sophisticated vehicles to drink the Soma juice.

भावार्थभाषाः - Men should know well about the speed and other innumerable attributes of the air to apply them in aircrafts and go and come hither and thither.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)

या सूक्तात अध्यापक व अध्येता, सूर्य, चंद्र, अग्नी, वायू, परमेश्वरोपासना व स्त्री-पुरुष क्रमाचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताची मागील सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - वायूचे असंख्य वेग इत्यादी कर्म आहेत. त्यांना जाणून माणसांनी गमनागमन करावे. ॥ १ ॥