वांछित मन्त्र चुनें

बृ॒हन्त॒ इन्नु ये ते॑ तरुत्रो॒क्थेभि॑र्वा सु॒म्नमा॒विवा॑सान्। स्तृ॒णा॒नासो॑ ब॒र्हिः प॒स्त्या॑व॒त्त्वोता॒ इदि॑न्द्र॒ वाज॑मग्मन्॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

bṛhanta in nu ye te tarutrokthebhir vā sumnam āvivāsān | stṛṇānāso barhiḥ pastyāvat tvotā id indra vājam agman ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

बृ॒हन्तः॑। इत्। नु। ये। ते॒। त॒रु॒त्र॒। उ॒क्थेभिः॑। वा॒। सु॒म्नम्। आ॒ऽविवा॑सान्। स्तृ॒णा॒नासः॑। ब॒र्हिः। प॒स्त्य॑ऽवत्। त्वाऽऊ॑ताः। इत्। इ॒न्द्र॒। वाज॑म्। अ॒ग्म॒न्॥

ऋग्वेद » मण्डल:2» सूक्त:11» मन्त्र:16 | अष्टक:2» अध्याय:6» वर्ग:6» मन्त्र:1 | मण्डल:2» अनुवाक:1» मन्त्र:16


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (तरुत्र) दुःख से तारनेवाले (इन्द्र) अविद्याविनाशक ! (ते) आपके (उक्थेभिः) सुन्दर उपदेशों से (बृहन्तः) पूज्य प्रशंसनीय (इत्) ही (सुम्नम्) सुख को (आ,विवासान्) सब ओर से सेवते हैं वे (पस्त्यावत्) घर के तुल्य (बर्हिः) बढ़े हुए को (स्तृणानासः) ढाँपते हुए (वा) अथवा (त्वोताः) आपके रक्षा किये हुए (इत्) ही (वाजम्) विज्ञान को (नु) शीघ्र (अग्मन्) प्राप्त होते हैं ॥१६॥
भावार्थभाषाः - वे ही सुख को प्राप्त होते हैं, जो धार्मिक विद्वान् सत्पुरुषों से सुन्दर शिक्षित और रक्षित हों ॥१६॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

स्वस्थ शरीर-सबल अंग

पदार्थान्वयभाषाः - १. हे (तरुत्र) = वासनाओं से तरानेवाले प्रभो ! (ये) = जो (उक्थेभिः) = स्तोत्रों द्वारा (वा) निश्चय से (सुम्नम्) = आनन्दमय आपका (आविवासान्) = परिचरण करते हैं, (ते) = वे (इत् नु) = निश्चय से (बृहन्तः) = वृद्धि को प्राप्त करते हैं-बढ़ते ही चलते हैं। प्रभुस्तवन करनेवाला अपने सामने एक ऊँची लक्ष्यदृष्टि रखता है और उसकी ओर बढ़ता हुआ निश्चय से उन्नत होता चलता है। २. आपके स्तवन द्वारा वासनाओं का उन्मूलन करनेवाले ये लोग (बर्हिः) = वासनाशून्य हृदय को (स्तृणानासः) = आच्छादित करनेवाले होते हैं। वासनाशून्य हृदयरूप आसन को ये आपके लिए बिछाते हैं और (त्वा ऊताः) = आपसे रक्षित हुए ये व्यक्ति, हे (इन्द्र) = परमात्मन् ! (पस्त्यावत्) = उत्तम शरीररूप गृहवाले (वाजम्) = बल को (अग्मन्) = प्राप्त होते हैं। इनका शरीर स्वस्थ होता है— इनका एक-एक अंग बलसम्पन्न होता है ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - प्रभुस्तवन से हमारी वृद्धि होती है। इससे शरीर स्वस्थ होता है, अंग सबल बनते हैं।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह।

अन्वय:

हे तरुत्रेन्द्र ते तवोक्थेभिर्बृहन्त इद्ये सुम्नमाविवासाँस्ते पस्त्यावद्बर्हिस्तृणानासो वा त्वोता इद्वाजं न्वग्मन् ॥१६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (बृहन्तः) महान्तः (इत्) एव (नु) सद्यः (ये) (ते) तव (तरुत्र) दुःखात्तारक (उक्थेभिः) सुष्ठूपदेशैः (वा) सुम्नम्) सुखम् (आविवासान्) समन्तात् सेवन्ते (स्तृणानासः) आच्छादयन्तः (बर्हिः) वृद्धम् (पस्त्यावत्) गृहवत् (त्वोताः) त्वया रक्षिताः (इत) एव (इन्द्र) अविद्याविच्छेदक (वाजम्) विज्ञानम् (अग्मन्) प्राप्नुवन्ति ॥१६॥
भावार्थभाषाः - त एव सुखमाप्नुवन्ति ये धार्मिकेण सुशिक्षिताः रक्षिताः स्युः ॥१६॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Indra, gracious lord of power and ruler of the world, saviour from suffering and helping us all to cross the seas of existence, those who celebrate your glories with holy chants of the Veda, rising high, enjoy your favour and grace and, under your protection, achieve food, energy, speed and prosperity and, traversing the skies like their own home, rise to space heights.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The theme of scholar moves on from the previous references.

अन्वय:

O scholar ! you make us to get over miseries and dispel our ignorance. With your beautiful preachings, all listeners and implementers get delights from all quarters. They feel homely and provide a cover to your guarded people and get them the knowledge without any delay.

भावार्थभाषाः - Only they are happy, who are protected by the righteous, religious and educated scholars.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - जे धार्मिक विद्वान सत्पुरुषांकडून सुशिक्षित व रक्षित असतात, तेच सुखी होतात. ॥ १६ ॥