वांछित मन्त्र चुनें

वृषा॑ य॒ज्ञो वृष॑णः सन्तु य॒ज्ञिया॒ वृष॑णो दे॒वा वृष॑णो हवि॒ष्कृत॑: । वृष॑णा॒ द्यावा॑पृथि॒वी ऋ॒ताव॑री॒ वृषा॑ प॒र्जन्यो॒ वृष॑णो वृष॒स्तुभ॑: ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

vṛṣā yajño vṛṣaṇaḥ santu yajñiyā vṛṣaṇo devā vṛṣaṇo haviṣkṛtaḥ | vṛṣaṇā dyāvāpṛthivī ṛtāvarī vṛṣā parjanyo vṛṣaṇo vṛṣastubhaḥ ||

पद पाठ

वृषा॑ । य॒ज्ञः । वृष॑णः । स॒न्तु॒ । य॒ज्ञियाः॑ । वृष॑णः । दे॒वाः । वृष॑णः । ह॒विः॒ऽकृतः॑ । वृष॑णा । द्यावा॑पृथि॒वी इति॑ । ऋ॒तऽव॑री॒ इत्यृ॒तऽव॑री । वृषा॑ । प॒र्जन्यः॑ । वृष॑णः । वृ॒ष॒ऽस्तुभः॑ ॥ १०.६६.६

ऋग्वेद » मण्डल:10» सूक्त:66» मन्त्र:6 | अष्टक:8» अध्याय:2» वर्ग:13» मन्त्र:1 | मण्डल:10» अनुवाक:5» मन्त्र:6


0 बार पढ़ा गया

ब्रह्ममुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (यज्ञः-वृषा) सङ्गमनीय परमात्मा सुखवर्षक हो (यज्ञियाः-वृषणः सन्तु) उसके उपासक सर्वत्र सुखवर्षक हों (देवाः-वृषणः) विद्वान् सुखवर्षक हों (हविष्कृतः-वृषणः) दानकर्त्ता सुखवर्षक हों (ऋतावरी द्यावापृथिवी वृषणा) सत्यपूर्ण प्रजा और राजसभा परस्पर सुखवर्षक हों (पर्जन्यः-वृषा) तर्पणीय उत्पन्न होनेवाला अपना पुत्र सुखवर्षक हो (वृषस्तुभः) इन सुखवर्षकों के भी स्तोता-उपासक सुखवर्षक हों ॥६॥
भावार्थभाषाः - परमात्मा हमारे समागम योग्य है, वह सुख की वर्षा करनेवाला हो, उसके सुखवर्षक होने पर उसकी कृपा से विद्वान्, राजा, राजसभा और प्रजा, दानी, उपासक तथा पुत्र ये सभी सुखवर्षक हों। इनके स्तुति करनेवाले उपासक भी हमारे लिए सुखों को प्राप्त करानेवाले बनें ॥६॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

यज्ञ व प्रभु-स्तवन

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (यज्ञः) = यज्ञ (वृषा) = सुखों का वर्षण करनेवाला है। यज्ञ से इस लोक व परलोक दोनों में कल्याण होता है । इस यज्ञ को करनेवाले (यज्ञियाः) = यज्ञशील पुरुष (वृषण:) = शक्तिशाली (सन्तु) = हों। यज्ञ के अन्दर 'देव-पूजा'-बड़ों का आदर 'संगतिकरण' मिल करके चलना परस्पर प्रेम से वर्तना तथा 'दान' देने की वृत्तिवाला होना ये तीन भाव निहित हैं। (देवाः) = 'देवो दानाद्वा' ये देने की वृत्तिवाले पुरुष (वृषणः) = शक्तिशाली होते हैं, दान की वृत्ति इन्हें भोगवृत्तिवाला नहीं बनने देती और इस प्रकार इनकी शक्ति स्थिर रहती है । (हविष्कृतः) = ये हवि को करनेवाले, दानपूर्वक अदन की वृत्तिवाले व्यक्ति (वृषणः) = शक्तिशाली होते हैं। 'यज्ञिय, देव व हविष्कृत्' तीनों शब्दों में यज्ञ की भावना ओत-प्रोत है। यज्ञ इन्हें शक्तिशाली बनाता है। [२] (ऋतावरी) = ऋत का अवन व रक्षण करनेवाले, ऋत के अनुसार गतिवाले (द्यावापृथिवी) = द्युलोक व पृथिवीलोक (वृषणा) = सुखों का वर्षण करनेवाले हैं। (पर्जन्यः) = अन्तरिक्षलोक में होनेवाला यह बादल (वृषा) = सुखों का वर्षण करनेवाला है । (वृषस्तुभः) = सब सुखों का वर्षण करनेवाले शक्तिशाली प्रभु के स्तोता (वृषण:) = शक्तिशाली बनते हैं। प्रभु का स्तवन करनेवाले के लिये द्यावापृथिवी तथा अन्तरिक्ष में होनेवाला पर्जन्य ये सभी सुखों का वर्षण करते हैं।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - यज्ञशील पुरुषों का जीवन शक्ति सम्पन्न बनता है । प्रभु-स्तवन से संसार के सब पदार्थ सुखों का वर्षण करनेवाले होते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

ब्रह्ममुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (यज्ञः-वृषा) सङ्गमनीयः परमात्मा सुखवर्षको भवतु (यज्ञियाः-वृषणः सन्तु) तदुपासकाः सर्वत्र सुखवर्षका भवन्तु (देवाः-वृषणः) विद्वांसः सुखवर्षका भवन्तु (हविष्कृतः-वृषणः) दानकर्त्तारः सुखवर्षका भवन्तु (ऋतावरी द्यावापृथिवी वृषणा) सत्यपूर्णे प्रजाराजसभे परस्परे सुखवर्षके स्यातां (पर्जन्यः-वृषा) तर्पणीयश्च जन्यः स्वपुत्रः सुखवर्षको भवतु (वृषस्तुभः) एतेषां सुखवर्षकानामपि स्तोतारः-उपासकाः सुखवर्षकाः सन्तु “स्तुभ् स्तोतृनाम” [निघ० ३।१६] ॥६।
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - May yajna bring us showers of peace and prosperity, may the yajakas be generous and abundant, may the divinities be generous and abundant, may the bearers of havi be generous and abundant, may heaven and earth replete with waters be generous and abundant, may the clouds be generous and abundant, may the celebrants of the generous divinities too be generous and abundant and bring us showers of peace and prosperity.