वांछित मन्त्र चुनें

एमा अ॑ग्मन्रे॒वती॑र्जी॒वध॑न्या॒ अध्व॑र्यवः सा॒दय॑ता सखायः । नि ब॒र्हिषि॑ धत्तन सोम्यासो॒ऽपां नप्त्रा॑ संविदा॒नास॑ एनाः ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

emā agman revatīr jīvadhanyā adhvaryavaḥ sādayatā sakhāyaḥ | ni barhiṣi dhattana somyāso pāṁ naptrā saṁvidānāsa enāḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

आ । इ॒माः । अ॒ग्म॒न् । रे॒वतीः॑ । जी॒वऽध॑न्याः । अध्व॑र्यवः । सा॒दय॑त । स॒खा॒यः॒ । नि । ब॒र्हिषि॑ । ध॒त्त॒न॒ । सो॒म्या॒सः॒ । अ॒पाम् । नप्त्रा॑ । स॒म्ऽवि॒दा॒नासः॑ । ए॒नाः॒ ॥ १०.३०.१४

ऋग्वेद » मण्डल:10» सूक्त:30» मन्त्र:14 | अष्टक:7» अध्याय:7» वर्ग:26» मन्त्र:4 | मण्डल:10» अनुवाक:3» मन्त्र:14


0 बार पढ़ा गया

ब्रह्ममुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (इमाः-रेवतीः-जीवधन्याः-आ-अग्मन्) ये ऐश्वर्यवाली प्राणियों में पोषणरूप धन की प्रेरणा करनेवाली प्रजाएँ राजसूय यज्ञ में आती हैं (अध्वर्यवः सखायः-सादयत) हे राजसूययज्ञ के नेता विद्वानों ! उन्हें तुम सद्भाव से बैठाओ (बर्हिषि निधत्तन) तथा राष्ट्र के योग्य अधिकार में नियुक्त करो (सोम्यासः) हे सोम सम्पादन करनेवाले ऋत्विक् लोगो ! (अपां नप्त्रा संविदानासः-एनाः) प्रजाओं के पालन करनेवाले राजा द्वारा एक मत हुई प्रजाओं को मन्त्रणा में भाग दो ॥१४॥
भावार्थभाषाः - प्रजाएँ राष्ट्र में राष्ट्रिय जीवन को बल देनेवाली होती हैं। उनसे यथायोग्य सहयोग लेना और अवसर-अवसर पर मन्त्रणा करनी चाहिये ॥१४॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

रेवतीः आपः

पदार्थान्वयभाषाः - [१] (इमा:) = ये रेतः कणों के रूप में स्थित जल (आ अग्मन्) = हमें सर्वथा प्राप्त हुए (रेवती:) = ये रयिवाले हैं, शरीर के सब कोशों को ये सम्पत्ति से परिपूर्ण करनेवाले हैं। (जीवधन्याः) = ये हमारे जीवन को धन्य बनानेवाले हैं, सब कमियों को दूर करके ये प्रीणित करनेवाले हैं । [२] इस प्रकार रयिवाले तथा प्रीणित करनेवाले इन रेतः कणों को हे (अध्वर्यवः) = अपने साथ हिंसारहित कर्मों के जोड़नेवाले (सखायः) = प्रभु की मित्रता को धारण करनेवाले लोगो ! (सादयता) = अपने शरीरों के अन्दर स्थापित करो। इन्हें नष्ट मत होने दो। [३] हे (सोम्यासः) = सोम का, वीर्य का सम्पादन करनेवालो! आप (अपांनप्त्रा) = इन रेतः कणों को नष्ट न होने देनेवाले उस प्रभु के साथ (संविदानास:) = संज्ञानवाले होते हुए, अर्थात् प्रातः - सायं उस प्रभु के चरणों में उपस्थित होनेवाले बनकर (एनाः) = इन रेतःकणों को (बर्हिषि) = वासनाशून्य हृदय के होने पर (निधत्तन) = अन्दर शरीर में ही धारण करनेवाले बनो । रेतः कणों के रक्षण के लिये प्रभु का उपासन आवश्यक है। प्रभु के उपासन से हृदय वासनाशून्य बनता है और ऐसा होने पर ही रेतः कणों के रक्षण का सम्भव होता है ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - रेतः कण ही शरीर के सब कोशों को रयि से पूर्ण करते हैं । इनके रक्षण के लिये आवश्यक है कि हम [क] यज्ञात्मक कर्मों में लगे रहें, [ख] प्रभु का उपासन करनेवाले बनें ।
0 बार पढ़ा गया

ब्रह्ममुनि

पदार्थान्वयभाषाः - (इमाः रेवतीः-जीवधन्याः-आ-अग्मन्) एताः श्रीमत्यः खलु जीवेषु धन्याः प्राणिषु पोषणधनाय हिताः “जीवधन्या जीवेषु धन्या धनाय हिताः” [ऋ० १।८०।४ दयानन्दः] प्रजाः खलु राजसूययज्ञमागच्छन्ति (अध्वर्यवः सखायः सादयत) हे राजसूययज्ञस्य नेतारो विद्वांसः ! यूयं ता उपवेशयत (बर्हिषि निधत्तन) राष्ट्रलोके नियोजयत “अयं लोको बर्हिः” [श० १।४।१।१४] (सोम्यासः) राज्यैश्वर्य-सम्पादिनोऽध्वर्यवः (अपां नप्त्रा संविदानासः-एनाः) यत एताः प्रजाः प्रजानां न पातयित्रा राज्ञा सहैकमत्यं गता यद्वा तेन सह मन्त्रणं कुर्वाणा वर्त्तन्ते तस्मात्ता उपवेशयत ॥१४॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Friends, priests and yajakas, these waters, vibrant energies of nature and dynamic powers and personalities of humanity, all overflowing with life, fertility and generative potential, are come here. Give them an honourable place in yajna. They know, they are united with us, and they are blissful, and they never allow the waters of life to exhaust. Know them, seat them on the holy grass and create the beauties and joy of life for all.