वांछित मन्त्र चुनें

दर्शं॒ नु वि॒श्वद॑र्शतं॒ दर्शं॒ रथ॒मधि॒ क्षमि॑। ए॒ता जु॑षत मे॒ गिरः॑॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

darśaṁ nu viśvadarśataṁ darśaṁ ratham adhi kṣami | etā juṣata me giraḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

दर्श॑म्। नु। वि॒श्वऽद॑र्शतम्। दर्श॑म्। रथ॑म्। अधि॑। क्षमि॑। ए॒ताः। जु॒ष॒त॒। मे॒। गिरः॑॥

ऋग्वेद » मण्डल:1» सूक्त:25» मन्त्र:18 | अष्टक:1» अध्याय:2» वर्ग:19» मन्त्र:3 | मण्डल:1» अनुवाक:6» मन्त्र:18


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर भी वे क्या-क्या करें, इस विषय का प्रकाश अगले मन्त्र में किया है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! तुम (अधिक्षमि) जिन व्यवहारों में उत्तम और निकृष्ट बातों का सहना होता है, उनमें ठहर कर (विश्वदर्शतम्) जो कि विद्वानों की ज्ञानदृष्टि से देखने के योग्य परमेश्वर है उसको (दर्शम्) बारंबार देखने (रथम्) विमान आदि यानों को (नु) भी (दर्शम्) पुनः-पुनः देख के सिद्ध करने के लिये (मे) मेरी (गिरः) वाणियों को (जुषत) सदा सेवन करो॥१८॥
भावार्थभाषाः - जिससे क्षमा आदि गुणों से युक्त मनुष्यों को यह जानना योग्य है कि प्रश्न और उत्तर के व्यवहार के किये विना परमेश्वर को जानने और शिल्पविद्या सिद्ध विमानादि रथों को कभी बनाने को शक्य नहीं और जो उनमें गुण हैं, वे भी इससे इनके विज्ञान होने के लिये सदैव प्रयत्न करना चाहिये॥१८॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

विश्वदर्शत का दर्शन

पदार्थान्वयभाषाः - १. वरुण का भक्त कहता है कि (नु) - निश्चय से अब मैंने (विश्वदर्शतम्) - सबसे देखने योग्य उस वरुण को (दर्शम्) - देखा है ।  २. मैंने इस जीवन - यात्रा के रथम् वाहनभूत उस प्रभु को (अधिक्षमि) - इस पार्थिव शरीर में ही (दर्शम्) - देखा है । सब चित्तवृत्तियों को विषयों से निवृत्त करके ज्योंहि मैं अन्तर्मुख यात्रा करनेवाला बना त्यों ही (दर्शम्) - उस प्रभु को मैंने देखा है ।  ३. इस प्रभु ने (मे) - मेरी (एताः) - इन (गिरः) - स्तुतिवाणियों को (जुषत) - प्रीतिपूर्वक ग्रहण किया है , अर्थात् मेरी ये वाणियाँ प्रभु को प्रीणित करनेवाली हुई हैं ।  ४. वे प्रभु विश्वदर्शत हैं , सबसे देखने योग्य हैं अथवा सम्पूर्ण विश्व में प्रभु की महिमा दिखती है । वे प्रभु ही विश्वरूप हैं ।  ५. प्रभु का दर्शन शरीर में , हृदय में होता है । हृदय वह स्थान है जहाँ कि आत्मा व परमात्मा दोनों स्थित हैं । उस प्रभु का दर्शन इस भक्त को स्तुति के लिए प्रेरित करता है । यह भक्त स्तुतिवाणियों का उच्चारण करता है । उस प्रभु का दर्शन इस भक्त को स्तुति के लिए प्रेरित करता है ।     
भावार्थभाषाः - भावार्थ - उस विश्वदर्शत प्रभु का मैं हृदय में दर्शन करूं और उसके लिए स्तुतिवाणियों का उच्चारण करता हुआ उसे आराधित करूँ । 
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्ते किं किं कुर्युरित्युपदिश्यते।

अन्वय:

हे मनुष्या ! यूयमधि क्षमि स्थित्वा विश्वदर्शतं वरुणं परेशं दर्शं रथं नु दर्शं मे ममैता गिरो वाणीर्जुषत नित्यं सेवध्वम्॥१८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (दर्शम्) पुनः पुनर्द्रष्टुम् (नु) अनुपृष्टे (विश्वदर्शतम्) सर्वैर्विद्वद्भिर्द्रष्टव्यं जगदीश्वरम् (दर्शम्) पुनः पुनः सम्प्रेक्षितुम् (रथम्) रमणीयं विमानादियानम् (अधि) उपरिभावे (क्षमि) क्षाम्यन्ति सहन्ते जना यस्मिन् व्यवहारे तस्मिन् स्थित्वा। अत्र कृतो बहुलम् इत्यधिकरणे क्विप्। वा छन्दसि सर्वे विधयो भवन्ति इति अनुनासिकस्य क्विझलोः क्ङिति। (अष्टा०६.४.१५) इति दीर्घो न भवति (एताः) वेदविद्यासुशिक्षासंस्कृताः (जुषत) सेवध्वम् (मे) मम (गिरः) वाणीः॥१८॥
भावार्थभाषाः - यस्मात् क्षमादिगुणसहितैर्मनुष्यैः प्रश्नोत्तरव्यवहारेणानुष्ठानेन विनेश्वरं शिल्पविद्यासिद्धानि यानानि च वेदितुं न शक्यानि, तत्र ये गुणास्तेऽपि चास्मादेतेषां विज्ञानाय सर्वदा प्रयतितव्यम्॥१८॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - For a vision of the Lord omniscient of the universal eye who is also an object of world vision, and for a model of the chariot over earth, air and sea, listen carefully to these words of mine in a mood of patience and forbearance.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

What also should they (the teachers and the taught) do is told in the 18th Mantra.

अन्वय:

O Ye men, being established in the conduct full of forgiveness and endurance, you should lovingly listen to these my words which are refined on account of the noble Vedic teaching, in order to see God who is worthy of being realized by all wise men and also to visualize charming aero planes and other suitable vehicles for your happiness.

भावार्थभाषाः - Because it is not possible to know God and the nature of the vehicles manufactured with the help of the arts and sciences without personal contact in the form of questions and answers with the learned persons of forgiving sweet nature, therefore men should always acquire such knowledge with the assistance of the wise.
टिप्पणी: (विश्वदर्शतम्) सर्वैर्विद्भिः द्रष्टव्यं जगदीश्वरम् | = To God who must be seen ( realized) by all wise men. (दर्शम्) पुनः पुनद्रष्टुम् | = To see or realize again and again. (रथम्) रमणीयं विमानादियानम् । = Charming vehicles like the aero plane etc. ( क्षमि) क्षाम्यन्ति सहन्ते जना यस्मिन् व्यवहारे तस्मिन् स्थित्वा । अत्र कृतो बहुलम् इति करणे क्विप् । वा छन्दसि सर्वे विधयो भवन्तीत्यनुनासिकस्य क्विन् झलोरिति दीर्घो न भवति ॥ दर्शतः-दृशेः भृम दृशियजिपर्वि पयमितमिनमि हर्य्यिभ्योऽतच् (उणा० ३.११० ) इति अतच् प्रत्ययः । = Worth seeing. (रथ:) रहतेर्गतिकर्मणः स्थिरतेर्वा स्याद् विपरीतस्य रममाणोऽस्मिंस्तिष्ठतीति वा (रमु-क्रीडायाम् इति धातोः) रणतेर्वा रसतेर्वा (निरुक्ते ९.११ ) ।। = Charming or beautiful vehicle. (क्षमि ) Rishi Dayananda's interpretation given above is based upon the root meaning of क्षमूष-सहने to endure or forgive. Other commentators have generally interpreted it as 'on earth' depending on क्षमेति पृथिवी नामसु ( निघ० १.१ ) But they have to change क्षमि into क्षमायाम् as Sayanacharya, Shri Kapali Shastri and others have done. क्षमि क्षमायाम् तोऽभाव: छान्स इति श्री कपालि शास्त्रिण:) Though Shri Kapali Shastri explains all these Mantras spiritually, Sayanacharya, Wilson and Griffith think it to mean that the chariot of Varuna on earth and in the sky is seen by the seer which is a very erroneous notion, as the Vedic conception of God is of an Omnipresent, Formless, Omnipotent and Omniscient Supreme Being which Sayanacharya and Western scholars have not unfortunately been able to grasp. Hence their translations like. "I have seen him (Varuna) whose appearance is graceful to all, I have beheld his chariot upon earth, he has accepted these my praises." (Wilson). Or "Now saw I him (Varuna) whom all may see, I saw his car above the earth. He hath accepted these my songs.' (Griffith) are not reliable being against the very spirit of the fundamental Vedic teachings about God. What a great solemnity and significance is there in Rishi Dayananda's above interpretation showing the harmony between the spiritual and secular aspirations.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - क्षमा इत्यादी गुणांनी युक्त माणसांनी हे जाणावे की, प्रश्न व उत्तराचा व्यवहार केल्याशिवाय परमेश्वराला जाणणे व शिल्पविद्या सिद्ध विमान इत्यादी रथांना तयार करणे कधी शक्य होणार नाही. ज्यांच्यात हे गुण आहेत, त्यांनी हे ज्ञान मिळविण्यासाठी सदैव प्रयत्न केले पाहिजेत. ॥ १८ ॥