वांछित मन्त्र चुनें

सु॒प्रैतु॑: सू॒यव॑सो॒ न पन्था॑ दुर्नि॒यन्तु॒: परि॑प्रीतो॒ न मि॒त्रः। अ॒न॒र्वाणो॑ अ॒भि ये चक्ष॑ते॒ नोऽपी॑वृता अपोर्णु॒वन्तो॑ अस्थुः ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

supraituḥ sūyavaso na panthā durniyantuḥ pariprīto na mitraḥ | anarvāṇo abhi ye cakṣate no pīvṛtā aporṇuvanto asthuḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

सु॒प्ऽरैतुः॑। सु॒ऽयव॑सः। न। पन्था॑। दुः॒ऽनि॒यन्तुः॑। परि॑ऽप्रीतः। न। मि॒त्रः। अ॒न॒र्वाणः॑। अ॒भि। ये। चक्ष॑ते। नः॒। अपि॑ऽवृताः। अ॒प॒ऽऊ॒र्णु॒वन्तः॑। अ॒स्थुः॒ ॥ १.१९०.६

ऋग्वेद » मण्डल:1» सूक्त:190» मन्त्र:6 | अष्टक:2» अध्याय:5» वर्ग:13» मन्त्र:1 | मण्डल:1» अनुवाक:24» मन्त्र:6


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है ।

पदार्थान्वयभाषाः - (ये) जो (अनर्वाणः) धर्म से अन्यत्र अधर्म में अपनी चाल-चलन नहीं रखते (अपीवृताः) और समस्त पदार्थों के निश्चय में वर्त्तमान (नः) हम लोगों को (अपोर्णुवन्तः) अविद्यादि दोषों से न ढाँपते हुए जन (सुयवसः) जिसके सुन्दर अन्न विद्यमान उस (सुप्रैतुः) उत्तम विद्यायुक्त विद्वान् का (पन्थाः) मार्ग (न) जैसे वैसे तथा (दुर्नियन्तुः) जो दुःख से नियम करनेवाला उसके (परिप्रीतः) सब ओर से प्रसन्न (मित्रः) मित्र के (न) समान (अभि, चक्षते) अच्छे प्रकार उपदेश करते हैं वे हम लोगों के उपदेशक (अस्थुः) ठहराये जावें ॥ ६ ॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है। जो विद्वान् जन पूर्ण साधन और उपसाधनों से युक्त उत्तम मार्ग से अविद्या युक्तों को विद्या और धर्म के बीच प्राप्त करते और जिसने इन्द्रिय नहीं जीते उसको जितेन्द्रियता देनेवाले मित्र के समान शिष्यों को उत्तम शिक्षा देते हैं, वे इस जगत् में अध्यापक और उपदेशक होने चाहियें ॥ ६ ॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

सुप्रैता, दुर्नियन्ता

पदार्थान्वयभाषाः - १. वे प्रभु (सुप्रैतुः) = उत्तम मार्ग से चलनेवाले के लिए (सूयवस:) = उत्तम अन्नवाले (पन्थाः न) = मार्ग के समान होते हैं, अर्थात् शुभ मार्ग से जीवन बितानेवाले के लिए प्रभु कभी अन्नों की कमी नहीं होने देते। २. (दुर्नियन्तुः) = बुराइयों को रोकनेवाले के प्रभु (परिप्रीतः मित्रः न) = सब प्रकार से प्रसन्न मित्र के समान होते हैं। जो भी अपने से बुराइयों को दूर करता है, वह प्रभु को अपने प्रिय मित्र के रूप में प्राप्त करता है। ३. (ये) = जो (अनर्वाण:) = [अर्व्- to kill] किसी की भी हिंसा न करनेवाले हैं, वे (नः) = हमें (अभिचक्षते) = [बोधयन्ति – सा०] अभ्युदय और निः श्रेयस— दोनों के विषय में ज्ञान देते हैं। इस प्रकार 'अपरा व परा' दोनों विद्याओं को प्राप्त कराते हुए ये हमारे ऐहलौकिक व पारलौकिक दोनों कल्याणों को सिद्ध करते हैं । ४. ये व्यक्ति (अपीवृताः) = उस प्रभु से आच्छादित हुए हुए (अपोर्णुवन्तः) = अपगत आचरणवाले, अज्ञानअन्धकार से रहित हुए हुए ज्ञान के प्रकाशों में विचरनेवाले होकर (अस्थुः) = स्थित होते हैं। प्रभु में स्थित हुए-हुए, ज्ञान के प्रकाश से दीप्त ये पुरुष औरों के लिए इस ज्ञान के प्रकाश को देनेवाले होते हैं ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हम उत्तम मार्ग से चलें, बुराई का नियमन करें, ज्ञानियों के सम्पर्क में आकर ज्ञान प्राप्त करें ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ।

अन्वय:

येऽनर्वाणोऽपीवृता नोऽस्मानपोर्णुवन्तस्सन्तः सुवयसः सुप्रैतुः पन्था न दुर्नियन्तुः परिप्रीतो मित्रो नाभिचक्षते तेऽस्माकमुपदेशका अस्थुः ॥ ६ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सुप्रैतुः) सुष्ठु विद्योपेतस्य (सुयवसः) शोभनानि यवांसि अन्नानि यस्य तस्य। अत्राऽन्येषामपीत्याद्यचो दीर्घः। (न) इव (पन्थाः) मार्गः (दुर्नियन्तुः) यो दुर्दुःखेन नियन्ता तस्य (परिप्रीतः) सर्वतः प्रसन्नः (न) इव (मित्रः) सखा (अनर्वाणः) अविद्यमानमर्वधर्मादन्यत्र गमनं येषान्ते (अभि) आभिमुख्ये (ये) (चक्षते) सत्यमुपदिशन्ति (नः) अस्मान् (अपीवृताः) ये निश्चये वर्त्तन्ते (अपोर्णुवन्तः) अविद्यादिदोषैरनावरन्तः (अस्थुः) तिष्ठेयुः ॥ ६ ॥
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः। ये विद्वांसोऽलं साधनोपसाधनयुक्ताः सुपथेनाविद्यायुक्तान् विद्याधर्मे प्रापयन्ति, अजितेन्द्रियस्य जितेन्द्रियत्वप्रदः सखिवच्छिष्यान् प्रशासति तेऽत्राध्यापका उपदेशकाश्च भवन्ति ॥ ६ ॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Brhaspati is like the guiding path of one who is well-provided with food and energy and one who wants to follow the simple and straight path of knowledge. He is like the all round loving friend of one caught up on a difficult highway. Men who are free from sin and every way look after us and who, with light and knowledge, uncover the ignorance of those covered in darkness, may, we pray, be our teachers.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The attributes of ideal teachers and preachers.

अन्वय:

Our preachers should be the persons who never go astray from the path of Dharma or righteousness. They should be men of determination, who never make us ignorant. They tell us the truth like the path followed by a noble learned person. Such a man eats good food and is affectionate and friend of administrators restraining the bad elements.

भावार्थभाषाः - These persons become good teachers and preachers who are highly learned, educate the ignorant on the path of Vidya (knowledge) and Dharma. Such persons teach men self-control and teach their pupils like their friends.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जे विद्वान लोक पूर्ण साधन व उपसाधनांनी युक्त उत्तम मार्गाने अविद्यायुक्त लोकांना विद्या व धर्म शिकवितात व अजितेंद्रियांना जितेंद्रिय बनविणाऱ्या मित्राप्रमाणे शिष्यांना उत्तम शिक्षण देतात त्यांनी अध्यापक व उपदेशक व्हावे. ॥ ६ ॥