वांछित मन्त्र चुनें

ए॒ष व॒: स्तोमो॑ मरुत इ॒यं गीर्मा॑न्दा॒र्यस्य॑ मा॒न्यस्य॑ का॒रोः। एषा या॑सीष्ट त॒न्वे॑ व॒यां वि॒द्यामे॒षं वृ॒जनं॑ जी॒रदा॑नुम् ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

eṣa vaḥ stomo maruta iyaṁ gīr māndāryasya mānyasya kāroḥ | eṣā yāsīṣṭa tanve vayāṁ vidyāmeṣaṁ vṛjanaṁ jīradānum ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

ए॒षः। वः॒। स्तोमः॑। म॒रु॒तः॒। इ॒यम्। गीः। मा॒न्दा॒र्यस्य॑। मा॒न्यस्य॑। का॒रोः। आ। इ॒षा। या॒सी॒ष्ट॒। त॒न्वे॑। व॒याम्। वि॒द्याम॑। इ॒षम्। वृ॒जन॑म्। जी॒रऽदा॑नुम् ॥ १.१६५.१५

ऋग्वेद » मण्डल:1» सूक्त:165» मन्त्र:15 | अष्टक:2» अध्याय:3» वर्ग:26» मन्त्र:5 | मण्डल:1» अनुवाक:23» मन्त्र:15


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है ।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (मरुतः) उत्तम विद्वानो ! (एषः) यह (वः) तुम लोगों के लिये (स्तोमः) स्तुतियों का समूह और (मान्दार्यस्य) स्तुति के योग्य वा उत्तम गुण, कर्म, स्वभाववाले (मान्यस्य) मानने योग्य (कारोः) कार (=कार्य) करनेवाले पुरुषार्थी जन की (इयम्) यह (गीः) वाणी है इससे तुम में से प्रत्येक (तन्वे) बढ़ाने के लिये (इषा) इच्छा के साथ (आ, यासीष्ट) आओ, प्राप्त होओ (वयाम्) और हम लोग (इषम्) अन्न (वृजनम्) बल (जीरदानुम्) और जीवन को (विद्याम) प्राप्त होवें ॥ १५ ॥
भावार्थभाषाः - जो आप्त, शास्त्रज्ञ, धर्मात्मा, पुरुषार्थी, विद्वान् पुरुषों की उत्तेजना से विद्या और शिक्षा को प्राप्त होकर धर्मयुक्त व्यवहार का आचरण करते हैं, उनके जन्म की सफलता है यह जानना चाहिये ॥ १५ ॥इस सूक्त में विद्वानों के गुणों के वर्णन से इस सूक्त के अर्थ की पिछले सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥यह एकसौ पैंसठवाँ सूक्त और छब्बीसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥इस अध्याय में वसु रुद्रादिकों के अर्थों का प्रतिपादन होने से इस अध्याय में कहे हुए अर्थों की पिछले अध्याय में कहे अर्थों के साथ सङ्गति वर्त्तमान है, यह जानना चाहिये ॥इति श्रीयुत परमहंसपरिव्राजकाचार्य्याणां परमविदुषां श्रीमद्विरजानन्दसरस्वतीस्वामिनां शिष्येण श्रीपरमहंसपरिव्राजकाचार्येण श्रीमद्दयानन्दसरस्वतीस्वामिना निर्मिते संस्कृतार्यभाषाभ्यां सुभूषिते सुप्रमाणयुक्त ऋग्वेदभाष्ये द्वितीयाष्टके तृतीयोऽध्यायः समाप्तः ॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

'इष्, वृजन, जीरदानु'

पदार्थान्वयभाषाः - १. (मरुतः) = प्राणसाधक पुरुषो! (वः) = तुम्हें (एषः) = यह (स्तोमः) = स्तुतिसमूह (आयासीष्ट) = प्राप्त हो। तुम स्तुति करनेवाले बनो! २. उस (मान्दार्यस्य) = सदा आनन्दमय (मान्यस्य) = पूजनीय (कारो:) = कुशलकर्ता की (इयं गी:) = यह वेदवाणी [आयासीष्ट] तुम्हें प्राप्त हो । यह वेदवाणी तुम्हें आनन्दित करनेवाली हो, तुम्हारे जीवनों को यशस्वी बनाए और तुम्हें कुशलतापूर्वक कर्म करनेवाला बना दे। (एषा) = यह (तन्वे) = शक्तियों के विस्तार के लिए तुम्हें [आयासीष्ट] प्राप्त हो । ३. इस वेदवाणी के द्वारा (वयाम्) = [वयम्] हम इषम् प्रेरणा को (वृजनम्) = पाप के वर्जन व बल को तथा (जीरदानुम्) = [जीवनम्-द०] उत्तम जीवन को [जीर - quick, दानु - खण्डन] अथवा शीघ्रता से वासनाओं के विनाश को (विद्याम्) = प्राप्त करें।
भावार्थभाषाः - भावार्थ- हम प्रभु के स्तोत्रों व ज्ञान की वाणियों को प्राप्त करें। इनसे हमें 'प्रेरणा,पापनिवृत्ति व उत्तम जीवन' प्राप्त होगा।
अन्य संदर्भ: विशेष – सम्पूर्ण सूक्त ज्ञान प्राप्ति के महत्त्व का प्रतिपादन करता है। यह ज्ञान ही पाप को नष्ट करके हमें अपवित्रता से ऊपर उठाएगा। अगले सूक्त का ऋषि भी यही 'अगस्त्य मैत्रावरुणि ' है-
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ।

अन्वय:

हे मरुत एष वः स्तोमो मान्दार्यस्य मान्यस्य कारोरियं गीर्वास्ति। अतो युष्मासु प्रत्येकस्तन्व इषाऽऽयासीष्ट वयामिषं वृजनं जीरदानुं च विद्याम ॥ १५ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (एषः) (वः) युष्मभ्यम् (स्तोमः) स्तुतिसमूहः (मरुतः) विद्वत्तमाः (इयम्) वेदाध्ययनसुशिक्षायुक्ता (गीः) वाग् (मान्दार्यस्य) मान्दस्य स्तोतुमर्हस्योत्तमगुणकर्मस्वभावस्य च (मान्यस्य) पूजितव्यस्य (कारोः) पुरुषार्थिनः (आ) (इषा) इच्छया (यासीष्ट) प्राप्नुयात्। अत्र व्यत्ययेनात्मनेपदम्। (तन्वे) विस्ताराय (वयाम्) वयम्। अत्रान्येषामपीति दीर्घः। (विद्याम्) लभेमहि (इषम्) अन्नम् (वृजनम्) बलम् (जीरदानुम्) जीवनम् ॥ १५ ॥
भावार्थभाषाः - य आप्तानां प्रयतमानानां विदुषां सकाशाद्विद्याशिक्षे लब्ध्वा धर्म्यव्यवहारमाचरन्ति तेषां जन्मसाफल्यमस्तीति वेदितव्यम् ॥ १५ ॥अत्र विद्वद्गुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्बोध्या ॥इति पञ्चषष्ट्युत्तरं शततमं सूक्तं षड्विंशो वर्गश्च समाप्तः ॥अस्मिन्नध्याये वसुरुद्राद्यर्थानां प्रतिपादनादेतदध्यायोक्तार्थानां पूर्वोऽध्यायोक्तार्थैस्सह सङ्गतिर्वर्त्तत इति विज्ञातव्यम् ॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - O Maruts, leaders, pioneers, heroes of speed and power of progress, this song of celebration is for you. It is the voice of the lyric of the honourable artist, scientist and technologist. Come with desire and commitment to advance the science and the scholar further. And let us too achieve food and energy, strength and power, and life-giving victories.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The biggest achievement in life is to perform noble deeds.

अन्वय:

O great scholars ! here is the speech (communication) of an admirable capable and industrious person of noble merits, actions and temperament. Let it reach for the welfare of all people and their good desires. May we obtain good food, strength and long life.

भावार्थभाषाः - Let us know the formula of success in the human life. The people engaged in the performance of righteous deeds and having acquired the wisdom and education from the absolutely truthful and industrious scholars, get the desired results.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - जे आप्त, शास्त्रज्ञ, धर्मात्मा, पुरुषार्थी विद्वान पुरुषांच्या संगतीने विद्या व शिक्षण प्राप्त करून धर्मयुक्त व्यवहाराचे आचरण करतात, त्यांचा जन्म सफल असतो, हे जाणले पाहिजे. ॥ १५ ॥