वांछित मन्त्र चुनें

अ॒स्य स्तु॑षे॒ महि॑मघस्य॒ राध॒: सचा॑ सनेम॒ नहु॑षः सु॒वीरा॑:। जनो॒ यः प॒ज्रेभ्यो॑ वा॒जिनी॑वा॒नश्वा॑वतो र॒थिनो॒ मह्यं॑ सू॒रिः ॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

asya stuṣe mahimaghasya rādhaḥ sacā sanema nahuṣaḥ suvīrāḥ | jano yaḥ pajrebhyo vājinīvān aśvāvato rathino mahyaṁ sūriḥ ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

अ॒स्य। स्तु॒षे॒। महि॑ऽमघस्य। राधः॑। सचा॑। स॒ने॒म॒। नहु॑षः। सु॒ऽवीराः॑। जनः॑। यः। प॒ज्रेभ्यः॑। वा॒जिनी॑ऽवान्। अश्व॑ऽवतः। र॒थिनः॑। मह्य॑म्। सू॒रिः ॥ १.१२२.८

ऋग्वेद » मण्डल:1» सूक्त:122» मन्त्र:8 | अष्टक:2» अध्याय:1» वर्ग:2» मन्त्र:3 | मण्डल:1» अनुवाक:18» मन्त्र:8


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है ।

पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्वान् ! आप (अस्य) इस (अश्वावतः) बहुत घोड़ों से युक्त (रथिनः) प्रशंसित रथ और (महिमघस्य) प्रशंसा करने योग्य उत्तम धनवाले जन के (राधः) धन की (स्तुषे) स्तुति अर्थात् प्रशंसा करते हो, उन आपके उस काम को (सुवीराः) सुन्दर शूरवीर मनुष्योंवाले हम लोग (सचा) सम्बन्ध से (सनेम) अच्छे प्रकार सेवें (यः) जो (नहुषः) शुभ-अशुभ कामों में बँधा हुआ (जनः) मनुष्य (पज्रेभ्य) एक स्थान को पहुँचानेहारे यानों से (वाजिनीवान्) प्रशंसित वेदोक्त क्रियायुक्त होता है, वह (सूरिः) विद्वान् (मह्यम्) मेरे लिये इस वेदोक्त शिल्पविद्या को देवे ॥ ८ ॥
भावार्थभाषाः - जैसे पुरुषार्थी मनुष्य समृद्धिमान् होता है, वैसे सब लोगों को होना चाहिये ॥ ८ ॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

धनों का मिलकर सेवन

पदार्थान्वयभाषाः - १. (अस्य) = इस (महिमघस्य) = महत्त्वपूर्ण, महान् अथवा पूजा के योग्य ऐश्वर्यवाले प्रभु के (राधः) = ऐश्वर्य का (स्तुषे) = मैं स्तवन करता हूँ । उस प्रभु का ऐश्वर्य महान् है, अनन्त है । उसका ऐश्वर्य स्तुति के योग्य है । २. हम सब (नहुषः) = परस्पर प्रेम - सम्बन्ध में बंधे हुए (सुवीराः) = उत्तम वीर बनकर (सचा) = मिलकर (सनेम) = इस ऐश्वर्य का सेवन करनेवाले हों । वस्तुतः धनों का संविभागपूर्वक सेवन ही हमें नहुषः - परस्पर प्रीति - सम्बन्धवाला तथा सुवीर बनाता है । अन्यथा यह धन हमारे विलास का कारण बनता है और हमारी शक्तियों को जीर्ण कर देता है । २. (जनः यः) = सब शक्तियों का विकास करनेवाला वह प्रभु (पज्रेभ्यः) = आङ्गिरसों के लिए (वाजिनीवान्) = उत्तम अन्नयुक्त क्रियावाला होता है, अर्थात् प्रभु इन पञों को उत्तम अन्न प्राप्त कराते हैं । यह उत्तम सात्त्विक अन्न ही उनकी पज्रता का मूल है । यह प्रभु ही (अश्वावतः) = प्रशस्त इन्द्रियोंवाले (रथिनः) = प्रशस्त शरीररूप रथवाले (मह्यम्) = मेरे लिए (सूरिः) = प्रेरक होता है । प्रभुकृपा से ही मेरा रथ ठीक मार्ग पर चलता है और मेरे इन्द्रियाश्व इस रथ को तीव्रता से लक्ष्य स्थान की ओर ले चलनेवाले होते हैं ।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - हम प्रभु के महनीय ऐश्वर्य का मिलकर सेवन करनेवाले हों । प्रभु ही हमें उत्तम अन्न प्राप्त कराते हैं और हमारे लिए उत्तम प्रेरणा देनेवाले होते हैं ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

पुनस्तमेव विषयमाह ।

अन्वय:

हे विद्वंस्त्वमस्याश्वावतो रथिनो महिमघस्य जनस्य राधः स्तुषे तस्य तत्सुवीरा वयं सचा सनेम यो नहुषो जनः पज्रेभ्यो वाजिनीवान् जायते स सूरिर्मह्यमेतां विद्यां ददातु ॥ ८ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अस्य) (स्तुषे) (महिमघस्य) महन्मघं पूज्यं धनं यस्य तस्य (राधः) धनम् (सचा) समवायेन (सनेम) संभजेम (नहुषः) शुभाशुभकर्मबद्धो मनुष्यः। नहुष इति मनुष्यना०। निघं० २। ३। (सुवीराः) उत्कृष्टशूरवीराः (जनः) (यः) (पज्रेभ्यः) गमकेभ्यो यानेभ्यः (वाजिनीवान्) प्रशस्तवेदक्रियायुक्तः (अश्वावतः) बह्वश्वयुक्तस्य। मन्त्रे सोमाश्वेन्द्रियविश्वदेव्यस्य मतौ। अ० ६। ३। १३१। इत्यश्वशब्दस्य मतौ दीर्घः। (रथिनः) प्रशस्तरथस्य (मह्यम्) (सूरिः) विद्वान् ॥ ८ ॥
भावार्थभाषाः - यथा पुरुषार्थी समृद्धिमान् जायते तथा सर्वैर्भवितव्यम् ॥ ८ ॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - I honour and admire the wealth and generosity of this man of power and prosperity, and pray, we join the noble man in a spirit of friendship, blest as we are with noble and brave progeny and friends. I wish the heroic man of knowledge and the chariot, possessed of fast conveyances, power and speed, and horses and horse-power were to share the secret for me.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The same subject is continued.

अन्वय:

O learned person! Thou praises the wealth of this man who has many horses and many chariots or cars and is prosperous. May we get his wealth distributed among the needy being ourselves heroic and having good progeny. May the man who being tied to good and bad deeds becomes doer of noble actions sanctioned by the Vedas mounting on quick moving cars, instruct me in this science..

पदार्थान्वयभाषाः - (नहुष:) शुभाशुभकर्मबद्धो मनुष्य: = man tied or bound by good or bad deeds. (वज्त्रेभ्यः) गमकेभ्यो यानेभ्यः = By quick moving vehicles.
भावार्थभाषाः - As an industrious person becomes prosperous, so should other also be.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)
भावार्थभाषाः - जसा पुरुषार्थी मनुष्य समृद्धियुक्त असतो तसे सर्व लोकांनी झाले पाहिजे. ॥ ८ ॥